Cinîyan hemverê şîdetî de pêşnîyazîyê xo pêşkêş kerdî 2025-11-11 10:04:36   Şehrîban Aslan–Pelşîn Çetînkaya    AMED - Cinîyê ke ma persayî “Şima şîdetê hemverê cinîyan ser o çi fikrîyenê?” û “Çareserîya vera şîdetê mêrdeyan ganî çi bo?” Înan ra persayî, wina cewab dayî: “Eke ma rêxistin bibê, ma do bihêz bê û wexto ma bihêz bibê, ma do pêlê şîdetê hemverê cinîyan o tehluke xilas bibê.”   Şîdetê hemverê cinîyan, tena problemêk şexsî nîyo, la binpêkerdişêk heqê merdiman o ke bi kûrayî mîyanê komelî de ca gêno, bi hetê xo yê fîzîkî, cinsî, psîkolojîk û ekonomîk, hema hema her rojane qewimyeno. Pêwa bêtêduştîya cinsî yê bingehîn, sîstemê ercanê pederşahî û mekanîzmanê hûqûqî yê nêbaş sebebê zêdebîyayîşê şîdetî zî benê, polîtîkayanê nêcaardişî zî meşrûkerdişê şîdetî de rolêk sereyîn kay keno. Wexto ma çareserî ser fikrîyenê, tena lazimîya cezayanê cezayî la heme wextî polîtîkayê vernîgirewtişî zî faktorêk sereyîn ê.   Ma nê persê ke cêr de yê cinîyan ra persayî: “Fikrê şima şîdetê hemverê cinîyan ser o çi yo?” û “Çareserîya hemverê şîdetê mêrdeyan ganî çi bo?”   ‘Cinî her tim cigêrayîş kenê’   Endama Merkezê Heqê Cinîyan ê Baroyê Amedî avûkate Raperîn Akengîn, dîyar kerd ke şîdetê hemverê cinîyan tena fîzîkî nîyo; o wayîrê hetê ekonomîk, cinsî û zaf hetê bînî est ê. Raperîn Akengîn dîyar kerd ke şîdet reyan pêvînayîşêk de beno û xo têkilîyan de mojneno û va, “Şîdet zaf hetê ci est ê. No heme berardişêk, netîceyêk fehmê serdest ê mêrdeyan o. Komel hewldano keno ke cinîyan bikero rolêk dîyarkerde û heta înan mecbûr keno ke ci de bê. Ma nê dewayanê dadgehan de vînenê. Wexto ke cinîyekê rastê nêheqî bêro, mexdûrîyê aye yeno persayîş. Peyserê aye, têkilîyê aye yê komelî, cil û belgê aye û şiklê qiseykerdişê aye yenê persayîş. Yê cinî nê, vatişê sûcdarî yenê hesibnayîş. Kêmkerdiş sûcdarê mêrdeyî rê yenê dayîş. Kêmkerdiş semedê kravatêk, kêmkerdiş semedê helwestê weşî yenê dayîş. Nê eşkenê sey nîşaneyê fehmê mêrdeyî û şîdetê hukmî de bêrê hesibnayîş. No heme şîdet bi xo yo.”   ‘Lazim o ke newe ra bêro demokratîkkerdiş’   Hemsereka Şaxa 1ine ya Egîtîm-Senî Salîha Zorlu, cewabê persanê ma da û dîyar kerd ke ê 25ê Teşrîna Peyêne pêşwazî kenê û va, “Ma do 25ê Teşrîna Peyêne bi çalakîyan pêşwazî bikerê. Sey rêxistinê karkeran, ma do cayê xo nê çalakîyan de bigîrê. Bi pêroyî sîstemê şîdetî serê sîstemê kapîtalîstî de virazîya yo. No sey şîdetê hemverê heme merdiman o. Şîdetê hemverê cinîyan, şîdetê hemverê tutan, şîdetê hemverê heme merdimê feqîran o. Nika, feqîrî bi xo rewşêka şîdetî ya. Her çiqas ma nê sey rewşêka awarte bivînê zî, ewro ma feqîrî sey çarenûs, sey çîyêk awarte vînenê. La ancî zî, feqîrî felaketêk a. Rewşa feqîrî est a, bi taybetî bajarê kurdan û bi pêroyî Tirkîya û Rojhelatê Mîyanênî de. Semedê derbasbîyayîşê nê, ganî atmosferê şîdetî bêro kêmkerdiş. No bi xo qîm nêkeno; ganî sîstem zî bivuryo. Semedo ke her çî weş bibo, ganî Prosesê Komelê Demokratîkî û Aştîye bi ser bikewo û ganî serwerîya hûqûqî Tirkîya de bêro sazkerdiş. Yew gamanê muhîm yê nê prosesî viraştişê derûdorêk o ke heme karkerî eşkenê binê şert û mercê azad û demokratîk de keda xo berarde bikerê. Sewbîna ma bawer kenê ke peydakerdişê firsendê karanê ke semedê karkerê cinî ci ra feyde bigîrê muhîm o.”   ‘Bêtêduştîya cinsî virazîyeno’   Îdarekara Şaxa ÎHD’yî ya Amedî Eylem Kaya va, “Şîdetê hemverê cinîyan tena prosesêk mîyanê keyeyî nîyo. O şîdetêk sîstematîk o ke bi pêroyî bêtêduştîya cinsî ra virazîyeno. Û no komelî yo. Faktorê bingehîn polîtîkayanê bêcezakerdişî yê. Ganî ma hukmî ra zî bipersê. Ganî ma vindîkerdişê ci yê pawitişê cinîyan, helwestê ci yê ke bi pêroyî şîdet û sûcdar qebul keno, bipersê. Ganî ma ziwan û polîtîkayanê xo yê perwerdeyî bivurnê. Semedo ke şîdet nê komelî de bîyo kulturêk. Cinî her roje yenê qetilkirdiş. Ganî no bêro persayîş.”