Şoreşa jinê (1) 2025-02-24 09:02:30     Krîza netew-dewletê ya modernîteya kapîtalîst!   NAVENDA NÛÇEYAN - Perspektîfa ‘Şoreşa Jinê’ û nîqaşên ku jinên Kurd gav bi gav pêş xistine û ji bo sedsala 21'ê bibe "Sedsala Jinê" analîzkirina krîza ji aliyê netew dewlet û desthilatdariyan ve hatiye afirandin, yek ji stûnên girîng ên şerê modernîteya kapîtalîst a li dijî jinê ye.    Li her derê cîhanê êrîşên sîstematîk yên modernîteya kapîstalîst a li hember jinan heye. Li dijî êrîşan berxwedana jinê heye. Têkoşîna jinan tespîta wê ‘sedsala 21’ê bibe sedsala jinê’ piştrAst dike û tê diyarkirin ku ev wê bi şoreşa jinê pêk bê.   Tespîta sedsala 21’ê wê bibe sedsala jinê’ wê watedar be. Nîşaneyên sedsala jinê çine? Ji bo ev pirs bê bersivandin, bi qasî krîzên sedsalê divê dîroka civakî ya di çavkaniya wê de bê ronîkirin. Ji bo ku were fêmkirin çima di sedsala 21’ê de şoreşa jinê girîng e, girîng e ku mirov krîza avahîsaziya modernîteya kapîtalîst çareser bike. Îro derketiye holê ku qeyrana pêkhatî ya modernîteya kapîtalîst di dewleta netewe, krîza ekolojîk, krîza aborî û qirkirina jinê de xwe dide der. Girîng e ku ji bo zelalbûna mijarê her yek ji van ji hev cuda biaxivin. Di vê beşa gotara xwe de em ê li ser pênaseya qeyrana pêkhatî ya tevgera jinên Kurd û çawaniya jiyîn krîza ku ji aliyê dewleta netewe ve afirandiye vebêjin.   Çima dibêjin krîza çêker?    Kapîtalîzm îro di krîzek giran de ye. Dema em pergala serdest ya mêr a 5 hezarî bê çareserkirin wê qirkirina jinan hîn bêtir baş bê fêmkirin. Ne pêkan e ku ev sîstem bêyî ku timî serdestiyên nû yên mêr û koletiya jinê biafirîne xwe bidomîne. Bi kontra-şoreşa mêr a ku dewlet û şaristanî afirand, yekem şikandina zayendî ya li hemberî jinê û pêvajoya îstîsmarkirina laş û keda jinê hate destpêkirin. Dema ku îtîfaqa dewlet û serdestiya mêr bi olên yekxwedayî re duyem qutbûna zayendî hate pîrozkirin û sazîkirin, koletiya jinê hîn kûrtir bû. Kapîtalîzm bi kûrkirina van her du şikestinên zayendî pergala herî mezin a îstîsmarê li ser laş û keda jinê ava dike. Ji ber vê yekê her pêngava nû ya şaristaniya dewletê û berdewamiya wê ya kapîtalîzmê, bi pêla êrîş û qirkirina jinê re rû bi rû maye. Çawa ku yek ji gavên destpêkê yên derketina holê ya kapîtalîzmê li Ewropayê, qirkirina jinan a di bin navê nêçîra sêrbazan de bû, jin berdêla herî giran a kûrbûna krîza avahîsaziyê ya di sedsala 21'ê de tê dayîn û qetilkirina jinan tê kirin.   Krîzên netew-dewletan û desthilatdariyan afirandine   Divê dema ku sêyemîn şerê cîhanê destpê kiriye de krîza netew dewletan girantir bûye. Sedsala 20’an de hejmara netew-dewletan 3 qat zêde bû. Ji ber pirsgirêk nehatin çareserkirin pevçûn û şerên nû bi xwe re anîn. Bi îdeolojiyên netewperest û olperetiyê çand, etnîk û bawerî bûn qurban. Ev ji butçeya ji leşkerî re tê veqetandin tê fêmkirin. Li gotî butçeya ku welatan ji şer re veqetandiye, DYA, Çîn, Hîndîstan, Rûsya, Suudî Erebîstan, Fransa, Almanya, Japonya,  Başurê Koreyê û Tirkiye vê nîşan dide.   Bi mîlyonan mirovî jiyana xwe ji dest da   Di şerên sedsala 20’an de bi mîlyonan kesî jiyana xwe ji dest dan. Di sedsala 20'an de bi komkujiyên ku neteweyên serdest li ser esasê qirkirina etnîkî, qirkirin, asîmîlasyon û guhertina demografîk dane destpêkirin, diyar bû ku karakterê bingehîn ê netew-dewletê faşîzm e. Hemû netew-dewletên cîhanê di rewşeke wisa de ne ku hem di nava civakên xwe de hem jî bi neteweyên cuda re her tim pirsgirêkan çêdike. Awayê ku kapîtalîzm belav dibe, ji bo talankirina xwezayê, çewisandina jinan, çewisandina civakên çandî yên berxwedêr û îstîsmarkirina kedkaran hewce dike ku rejîmên faşîst ên domdar talan bikin. Ev yek ji wan sedeman e ku rejîmên faşîst li hemû cîhanê ji nû ve tên ser desthilatdariyê, di heman demê de tê hizirkirin ku ji ber hêsankirina belavbûna sermaya cîhanî û qeyranên civakî yên ku diafirînin, dê bi ser bikevin an jî demokratîk bibin.   Rewşa mayîndebûna serdestiya mêr   Faşîzm, îfadeya herî bi sazî ya desthilatdariya mêr e, gelên ku weke dijmin pênase dike, îstîsmar dike û kole dike, hem li ser beden û keda gelên bindest û hem jî jinên neteweya serdest, li ser beden û keda xwe ya taybet a kolonyalîzmê pêş dixe. Pratîkên ku ji bo berxwedana civakan armanc dikin, qirkirin, kêmkirina nifûsê bi rêya asîmîlasyonê, fuhûş-tiryak, jiyana virtual, gendelî bi sîxuriyê û bindestkirina bi rêya bêkarî û xizaniyê ye. Qedexekirina kurtajê li ser esasê zêdekirina nifûsa neteweya serdest, xurtkirina serdestiya mêr a li ser jinê ji bo parastina malbata ku ji aliyê zîhniyeta serdest a mêr ve hatiye avakirin, teşwîqkirina gelek zarokan polîtîkayên hevpar ên rejîmên faşîst in. Di vî warî de netew-dewlet weke rejimên jinkujiyê jî dikarin bên pênasekirin.   Şer û qirkirina jinan   Ev rastî di şerên ku ji netewe-dewletan derdikevin de hovtir xuya dike. Artêş, polîs û çeteyên paramîlîter ku dagirkeriya axê bi dagirkirina bedena jinan nas dikin, di çarçoveya şer de bi awayekî plankirî û sîstematîk êrîşên tecawiz, revandin, tundî, koledarî û kuştinê li dijî jinan pêk tînin. Ev pêkanînên ku di dîrokê de gelek mînakên wan hene, li gorî zêdebûna şer û mîlîtarîzma ji netewe-dewletan derketiye holê, zêdetir bûne.   Mafê mirovan, hiqûqa şer pêk nayê   Di sedsala 21’ê de cureyên şer tên pêşxistin, têgehên wekî mafên mirovan û hiqûqa şer bi temamî ji holê radibin û teknolojiya şer, balafirên bêmirov, çeteyên paramîlîter û krîzên aborî bêyî ku pêwîstiya dewletan li dijî hev ragihînin, têne bikaranîn. Di van şeran de guhertina demografîk xwedî roleke diyarker e. Gelên cihê yên ku li şûna gelên ku bi hezaran sal ji axa xwe koçber bûne bi cih bûne, rê li ber zemînên nû yên şer û pevçûnên ku wê bi sedsalan belav bibin vedike. Penaberên jicîhûwarkirî ji aliyê welatên kolonyalîst û emperyalîstan ve weke amûreke piralî tên bikaranîn. Li gorî amarên fermî, li cîhanê 210 milyon kes li kampên penaberan yan jî wek penaber dijîn û ev hejmar roj bi roj zêde dibe. Penaber wek keda erzan, wek bingehek ji bo mafyayên organan û wek berhevokek potansiyel a jin û zarokan ku di pîşesaziya fuhûşê de werin xebitandin, kar dikin. Ji ber ku ji ax û civaka xwe hatine veqetandin, nasnameyên wan ên etnîkî, olî û çandî tên asîmîlekirin. Li ser rêyên koçberiyê bi rêbazên bi zanebûn tên qetilkirin.   Çavkaniya ku netewperest, olperestî û zayendperestiyê xwedî dike   Ev jî ji bo netewperestî, olperestî û zayendperestiyê dibe çavkaniya xwarinê. Li ser tirsa ku ji ber êrîşên rêxistinên çete çêdibin, dewletên netewe tedbîrên tund ên li ser sînoran, pêkanînên antîdemokratîk û rewşa awarte li dijî welatiyên xwe di bin navê ewlehiyê de rewa dikin. Di encama zêdebûna neteweperestiyê de, dema ku hikûmetên faşîst dibin desthilatdar, rewşa penaberan li gelek welatan weke xetere tê bikaranîn.