Sema Çaglak

 

AMED - Bi sloganê "Ma bi adirê Newroze xo ver bidê bi ser bikewê" cinîyê kurdî do emsar bikewê meydanan û wayîrê têkoşînê Zekîye, Rahşan, Ronahî, Bêrîvan û Semayan vejîyê.

 

Newroze semedê pêro şarê Rojhelatê Mîyanên destpêkê wisarî ya. Semedê kurdan zî Newroze roja bîyayîşî ya. Kawayo Hesinkar, hemverê Dehaqî sere wedarna û adirêk wey kerd. A roja ra heta ewro kurdî her serre şewa ke 20ê adare bi 21ê adare dir girê dano, adirê azadîye fînenê ta. Mabêne serran ê 1990-2000 de pêwa astengî û qedexeyan şar vejîya meydanan û Newroza xo pîroz kerdî. Newroza ke pêwa manaya xo ya tarîxî û têkoşîn esta zî semedê cinîyan zî manayêka cîya ya. Serrê 1990 de pêlê adirê Newroze şexsê cinîya kurdî de xeylêk cayan pêl bi pêl pîl bî. Zekiye Alkan, Rahşan Demîrel, Bedriye Taş (Ronahi), Nîlgun Yildirim (Bêrîvan) û Sema Yuce tarîxê têkoşînê cinîyanê kurdan de bî sembol.

 

Zekîye waştêne biba cewab

 

Cinyê ke Newroze de bî sembolê xoverdayîşî mîrasê têkoşînî resnenê her ca. Nînan ra yewe zî Zekîye Alkan a. Zekîye serra 1970ine de ameye dinya. Wexto ke Amed de Unîversîteya Dîcleyî ya Fakulteya Tibî wendêne têkoşînê şarê kurdî bale aye anceno. O wext wexto ke şarê Kurdî rayberîya cinîyan de wişt serewedaritiş. Dimayê ke Nisêbîn ra cenazeya 13 cinîyê PKKyijî ame definkerdene, serewedaritişê ke dest pêkerd zereyê aye de ca girewt. Zekîye Alkan zulmo ke ameyîne kerdene, qebul nêkerdêne. O wext kitabo ke serra 1982yîne de Mazlum Dogan bi 3 kîbrîtan Zîndanê Amedî de Newroze pîroz kerd wendêne. Vernîya ke çalakîya xo bikera, Newroza serra vernîya aye wexto ke embazanê xo dir Parkê Trafîkî de ronişte bena, pereyê xo cêbê xo ra vejena û veşnena. Zekîye waştêne bi can û zerrîya xo biba cewab serewedaritişê cinîyanê Nisêbînî rê. 21ê Adara 1990 de vejîya serê Sûrê tarîxî yê Amedî û bedenê xo da ver bi adirî. Dimayê ke çalakîya xo kerd, çalakîya aye her ca de vila bî û ameye eşnawitiş.

 

Rahşane adirê Newroze ya Zekîye dewr girewt

 

Rahşan Demîrel bi eslê xo Nisêbîn ra bî. Keye semedê zulmê dewlete koçê metrepolan kerdibi û şaristanê Îzmîrî de bi ca bibî. Rahşane, verê çalakî heme kerdişê dewlete Tv de temaşe kerd û qerarêk girewt. Bi çalakîya xo waşt ke adirê Newroze Zekîye Alkan dewr bigîra. Kurdistan de pîrozbayîyê Newroze dest pêkerdibi. Koyê Kurdistanî de adirê newroze amebî weykerdene. Her ca de amadekarîya Newroze bi. Rahşane mektubêke bi sernameyê “ez xo kena Newroze” verda. Mesajê xo yê çalakî zî bi Kurdkî û Tirkî kasetêke de qeyt kerd û bendeyê siba mende. Roja 21ê Adara 1992 de ver bi kela şîye. Rahşane mesajê xo de wina vatibi: "Wa kes nêfikrîyo, semedê azadîya Kurdistanî tena şer yeno keredne, ney merdim eşkeno her ca de hemverê nê zî têkoşîn bikero. Ez o xo bikera Newroze. Hîn kesî beno ke manaya cîya bidê çalakîya mi. Hîn kesî vajê na gêj bî. Ney ez gêj nêbîya, dinya de xeylêk gêjî estê çira ê xo nêveşnenê. Ez kênayêka weşik a zî, mi bi waştêne ez eşkayîne bizewîca. La amancê mi no nîyo. Amancê mi semedê welat bibî Newroze. Homa emrêke derg bido serekê ma ke Kurdistan azad bikero. Ez qirkerdişê faşîstan protesto kena. Ez Newroza şarê xo bi gan û gonîya xo pîroz kena. Biciwîyo Kurdistan. Her biciwîyo newroza 21ê Adare ya serfiraz û serkewtişî. Newroza şarê bindestî bi gan û ruh pîroz kena." Rahşane Nisêbîn de pêwa astengîyan ameye definkerdene.

 

Ronahî û Bêrîvane...

 

Pêlê Adirê Newroze xo reseno teberê welatî zî. Di cinîyê ke hemverê îqtîdaran serê wedarnê Ronahî (Bedriye Taş) û Bêrîvane (Nîlgun Yildirim) ruhê adirê Newroze resnayî yewbînan. Ronahî û Bêrîvane 22yê Adara 1994 de waştî bibê cewab hemverê şarê Kurdî yê Almanya û Ewropayî de yeno kerdene û waştî bi adirê bedenê xo serewedaritişê ke Botan de amebi destpêkerdene bibê cewab. Dimayê çalakîya xo ya şaristanê Mannheîna Almayayî kerdî di mektubî verdayî. Sewbîna Ronahî û Bêrîvane ku embazê yewbînan bî, hetê têkoşînê azadî ra sey şehîdê Newroze ameyî îlankerdene. Çalakîya înan tesîr serê Kurdistan û Almanya de kerd. Dewleta Almanya kewte mîyanê tersêke. Hewldayîşê ke kesê tewrê cenaze bibê asteng bikerê. Bi dehan kesî ameyî destbednkerene. Nêzdîyê 50 hezar kesî pêwa astengîyê polîsanê Almanan bi merasîmêke heybet Ronahî û Bêrîvane ko kerdî.

 

'Azadî semedê ma pêrûne ya'

 

Sema Yuce, serra 1971 de Agirî de ameye dinya. Keyeyê aye tewrê serewedaritişê Agirî bi. Mîyanê keyeyî de aye ra vatêne Leyla Qasim. Sema heta unîversîte Agirî de wend, serra 1989 de unîversîteya ODTU beşê sosyolojî qezenc kerd û şî Enqere. Ûca de ciwananê welatperwerî nas kerd û tewrê xebatanê ciwanan bî. Serra 1991 de unîversîte vera da û tewrê têkoşînî bî. Sema dimayê ke serrî derbaz bî, Newroze de zîndan de adir vera da bedenê xo û vana ke çimeyê aye zerrîwaşteya azadî Zekîye Alkan a û wina dewam kena: "Pîrîka mi Zekîye bî û navoke mi Zekîye birna." Sema nuştişêke xo de vana ke "Di hetê merdiman esto, yew tarî û yew roşno." Mektuba xo de vana, "hetê aye tarî bêhêzî yo û yê roşn zî Zekîye Alkan o." Sema, 21ê Adara 1998 de dimayê Vîrdozîyê Xelisyayîşê Cinîyan ame îlankerdene Zîndanê Çanakkaleyî de vat: "Ez wazena bedenê xo bikerî pirdêke mabêne 8ê Adar û 21ê Adare de” û bedenê xo da ver bi adir. Sema ke demêk derg nêweşxane de ameye dermankerdene, 17ê Hezîrane de verêke şêro rehm wina vana: "Ez bîya Newroze, ez bîya Mazlum.” Mektube xo de wina vana: "Senîn ke asmên de di rojî çin ê û do nêbê, semedê merdimêke semedê cinîyêke ke wazena azad biba, weçînayîşê di cuyan û di merkezê moralî nêbenê. Nê sanîyeyêke ez nê mektubî nusnena de, mi semedê xo Rayber Apo kerd merkezê fikir, moral û cuye, sanîyeyêke mi xo de pêro astengî derbaz kerdê. Azadî semedê ma pêrûnan a û ma eşkenê gam bi game ver bi azadîye de rayîra şêrê."