Derya Ceylan 

 

MERKEZÊ XEBERAN - Rojhelatê Mîyanên ke tede şerê mîyanên, pêrodayîş û rijnayîş kêmî nêbenê de cuya tutan ser de tesîr virazîyeno. Vera nê heme çîyan hêvîya tewr pîl ya tutanê herême aştî û cuyêka asayîş a. 

 

Rojhelatê Mîyanên tarîx ra heta ewro bîyo merkezê nakokî, bêîstîkrarîya sîyasî û bedilnayîşê komelî. Na herême de tutbîyayîş hetêk ra yeno manaya wayîrvejîyayîşê mîrasê dewlemend ê kulturî û hetêk ra zî yeno manaya rî bi rî mendişê xeylê zehmetîyan. 

 

Beşê yewine yê dosyayê xo de ma serê zehmetîyê ke tutî Rojhelatê Mîyanênî de rî bi rî manenê û rewşa ke tedeyê bîyarê serê ziwan. 

 

 Binê veristîya şîdet û wêranîye de ciwîyenê 

 

Tutê ke Rojhelatê Mîyanên de ciwîyenê binê veristîya nakokî û pêrodayîşê sîyasî de pîl benê. Pêrodayîş yan zî şerê mîyanên tay welatê Rojhelatê Mîyanênî de asayîş, perwerdeyî û weşîya tutan keno tehluke. Wexto ke şerê mîyanên ke serra 2011î de Sûrîye de dest pêkerd, tesîrêk xorî serê cuya bi mîlyonan tutan de kerd. goreyê raporê Neteweyê Yewbîyaye bi se hezaran tutî ca û wareyanê xo ra bîyî û resnayîşê xizmetê weşî û perwerdeyî ra ameyî astengkerdiş. Şerê mîyanên yê Yemenî ke serra 2015î ra nata dewam keno, sey yew bobelatê însanî yê tewr pîl ê dinyaye yeno binamekerdiş. Vera ke UNICEFî xeylê reyan vatbî ke se ra 80ê tutanê Yemenî lazimîya înan bi hetkarîya lezkî ya merdimîye est a, la tu çareserî nêame dîyîş. Kêmbîyayîşê werdî, zehmetîyê resnayîşê xizmetê weşîye û kêmbîyayîşê îmkanê perwerdeyî de problemê ewilîn yê ke tutî welat de rî bi rî yê. Heto bîn ra tutê Fîlîstînî bi taybetî Şerîdê Gazze de dormeyo ke pêrodayîş dewam kenê de pîl benê. Kişta pêrodayîşî de zaf reyan nêverdenê ke tutî biresê perwerdeyî û na rewşe tesîrêk xirab serê weşîya înan ya psîkolojîk de kena. Zafê tutî nêeşkenê binê veristîya şîdet û wêranîye de tutîyêke asayîş biciwîyê. 

 

 Stres, şik û deprasyon... 

 

Tesîrê tutan ê pêrodayîşan tena bi birînê fîzîkî sînordar nîyo. Kişta ke şer û şîdet tesîrêk xorî serê weşîya psîkolojîkî yê tutan de keno, nêweşîyê psîkolojîk ê sey nêweşîyê stresî dimayê travmayî (PTSD), şik û depresyon tay nê nêweşîyî nê drmî de tutan de virazîyeno. Xêrcê înan, cigêrayîş de eşkera beno ke tutê ke pêrodayîş vera mecbur mendê perwerdeyîyê xo ra bibê, yan zî qet îmkanê înan çin o ke şêrê mektebî, tesîrê nê kêmanîyan heta peynîya cuya înan dewam keno. 

 

Kêmanîyê werd û xizmetê weşîye 

 

Bêîstîqrarî ekonomî û feqîrî Rojhelatê Mîyanênî de bi hawayêkê ver bi çimî kalîteyê cuya tutan kêmî keno. Kêmanîyê werdî, zehmetîyê resnayîşê xizmetê weşî û nêresnayîşê awa pakî eşkeno tesîrêk xirab serê averşîyayîşê bedenê tutan de bikero. Nakokîyan vera îmkanê perwerdeyî yê kêmî yan zî qutbîyayîşê resnayîşê perwerdeyî ameyoxê komelî û ekonomîye ya tutan keno tehluke. 

 

Têkoşînê vera şuxilnayîşê tutan 

 

Vera nê heme çîyan Rojhelatê Mîyanênî de seba tutan tay averşîyayîşî est ê. Bi paştîdayîşê komelê mîyanneteweyî û rêxistinê sivîl ê herême, hetê perwerde û weşîye de averşîyayîş virazîyayo. Çareserîyê newî yê sey platformê perwerdeyîyê serhêl û mektebê gêrayoxî rayîrê resnayîşê perwerdeyîyê tutan herêma pêrodayîşî de akeno. Sewbîna îqaz û xîretkerdiş serê herêmî û mîyanneteweyî de seba pawitişê heqê tutan û têkoşînê vera şuxilnayîşê tutan zêde beno. 

 

Daîmîkerdişê aştî û asayîşî 

 

Eynî wextî de ame vatiş ke hêvîya tewr pîl seba tutanê Rojhelatê Mîyanênî daîmîkerdişê aştî û asayîşî yo. Bi peynîkerdişê nakokîyê ke dewam kenê yê herême û temînkerdişê çareserîya sîyasî seba pîlbîyayîşê tutan mîyanê cuyêke asayîş û saxlem de gamê tewr muhîm o. Yeno dîyarkerdiş ke ameyox de xurtkerdişê xizmetê perwerdeyî û weşîye, pawitişê tutan û pawitişê heqê înan do neslê ameyoxî rê bingehê Rojhelatê Mîyanênî yê hîna baş awan bikero. 

 

Hîkayeyê pirrî hêvî û xoverdayîşî... 

 

Ame vatiş ke her çend ke Rojhelatê Mîyanênî de tutbîyayîş bi zehmetî pirr bibo zî eynî wextî de sembolê têkoşînê aştî, yewbînan tepiştiş û hêvîye yo. Sewbîna Rojhelatê Mîyanênî de tutbîyayîş bi xeylê probleman reyde pirkerde bo zî hîkayeyê pirrî hêvî û xoverdayîşî zî est ê. Nê tutî seba sibaroja herême hêvîye domnenê.