Tunus de heqê tutan: Problem û hêvî 

 

Derya Ceylan

 

MERKEZÊ XEBERAN - Yew welatê ke wisarê Ereban ra tesîr bî Tunus o. Tunus de serranê peyênan de vera heme qanûnan ke raştkerdiş ameyî kerdiş zî sûcê hemverê tutan dewam keno. Tutî bi hawayêkê baş nêeşkenê xo biresnê heqanê xo. 

 

Tunus welatêk wayîrê kultur û tarîxêk dewlemend o û welatêk Vakurê Afrîka yo. Xeylê şaristanîyan rê keyetî kerdo. Demê modern de zî bedilnayîşê muhîm ê komelkî û polîtîk ciwîya. Dimayê wisarê Ereban ê 2011î, welat de prosesê derbazbîyayîşê demokrasî û welat de babeta heqê merdiman û tutan de gamêke muhîm ame eştiş. Tunuso ke îmze eşt pêkerdişê mîyanneteweyî, raştkerdişê qanûnî ke heqê tutan paweno kerdbî. La na game her çend bikewê cuye û bi tesîr bîbî, sey pers kewtê aver.

 

Sûcê hemverê tutan û xebatê ke ameyê kerdiş 

 

Tunus de sûcê hemverê tutan sey problemêk muhîm vejîyeno raşte. Îstîsmar, binpaykerdiş, emrê şenikîye de zewecnayîş û xebetnayîş, mîyanê nê sûcan de ca gênê. Dewlet û dezgehê komelê sivîl seba têkoşînê vera nê sûcan, kampanyayan virazenê û xebatê cîya cîyayî rayîr ra benê. Bernameyê perwerdeyî, raştkerdişê qanûnî û derheqê heqê tutan de falîyetê roşnakerdişî mîyanê xebatê ke yenê kerdiş de yê. No xîretkerdiş, babeta vernîgirewtişê sûcê hemverê tutan de gamêke muhîm bêro dîyîş zî seba ke problem raşte ra temamî bêro wedaritiş ganî hîna zêde xîretkerdiş bêro dayîş. 

 

‘Îstîsmarê tutan’ û emrê şenikîye de xebetnayîş 

 

Îstîsmarê tutan û emrê şenikîye de xebetnayîş, yew nimuneyê tewr baş ê binpaykerdişê heqan ê tutan o. No binpaykerdiş eşkeno zirar bido averşîyayîşê fîzîkî, psîkolojîk û komelkî yê tutan û bi hawayêkê negatîf tesîr keno. Dewlete babeta xebetnayîşê tutan de û îstîsmarê tutan de tay tedbîr bigêro zî kokê ci ra çareser nekerd. Na babete de xebatê rêxistinê komelkî, xîretkerdişê dewlete, xebatê roşnkerdişê komelî û problemê seba tutan rolêke muhîm kay keno. 

 

Yew serrî de heqê tutan 

 

Serra peyêne de Tunus de heqê xoresnayîşê heqê tutan de averşîyayîş, hêvî dano û eynî wextî de zî qels yenê ercnayîş. Hukmat û dezgehê komelê sivîl, babeta heqê tutan de û pawitişê înan de gamî eştê la na game seba girewtişê netîceyî beno ke wext bigêro. 

 

Fikrê rêxistinê komelê sivîl 

 

Rêxistinê komelê sivîl Tunus de babeta heqê tutan de sey merkezê bi tesîr ê muhîmî falîyetan rayîr ra beno. Nê rêxistinê ke derheqê binpaykerdişê heqanê tutan de belgeyan gênê, seba hişmendîya rayaumûmî zêde bikerê û yê ke polîtîkayan virazenê hîsin bikerê, xebatan rayîr ra benê. Bi taybetî seba başkerdişê xizmetê perwerdeyî, weşî û komelî, seba girewtişê tedbîran ê vera îstîsmar û binpaykerdişê tutan veng kenê. Dezgehê komelê sivîl kişta dewlete de paştîdayîşê komelê mîyanneteweyî zî gênê û babeta heqê tutan de xebatan rayîr ra benê. Na xebate paştîdayîş dana ke heqê tutan bikewo binê asayîşî.