ENQERE - Xeylê camêrdan ke ma derheqê şîdetê hemverê cinîyan de mîkrofon derg kerdo, argumanê camêrfan yê klasîkî xebitnayî û şîdet meşrû kerdî. Camêrdê ke feshkerdişê Pêkerdişê Stenbolî pozîtîf vînayî, cinîyan sey ‘xizmetkarê belaş’ vînayî yan zî sey ‘cinîya xo’ dayî naskerdene.

 

Pêkerdişê Stenbolî şewa 19ê Adare de bi qerarnameyê serekomarî de ame feshkerdene û dimayê nê rojevêke sereyîn ê Pêkerdişê Stenbolî bî. Cinî semedê nê her ca de çalakî kenê la dewamkerdoxê zîhnîyetê serdest yê camêrdan hewl danê ke feshkerdiş meşrû bikerê. Cinî kuçe û pêro wareyê cuye açarnenê wareyê xoverdayîşî û camêrdî zî açarnenê wareyê tehhîd û tehlukeyî.

 

Camêrdî şîdet senîn vînenê?

 

Polîtîkayê serdest yê camêrdan û muhakemeyî paştdayîşê semedê şîdetê serê cinîyan dewam keno û vernîya şîdetî akeno. Dimayê feshkerdişê pêkerdişî 12 saetan de 6 cinî ameyî qetilkerdene û no zî netîceyê giran yê feshkerdişê pêkerdişî fîneno verê çiman. Enqere de camêrdê ke ma mîkrofonê xo înan rê derg kerd, persê sey ‘şima şîdet senîn qal kenê' cewab dayî.

 

Cinî kam a?

 

Xeylê camêrdan şîdet bi bahaneyê cîya meşrû kerdî û cinî sey meta, sey objeyê cinsî, sey xizmetkarê belaş yan zî sey dayîka tutanê xo dîyar kerdî. Camêrdê ke Pêkerdişê Stenbolî sey ‘eletewş’ vînayî zî, têkilîyê camêrd-dewlete reyke bîn ramojnayî.

 

Wexto ke merdim cewabê camêrdê ke meslekê cîya de wanenê dayê, merdim reyke bîn şahidîyê heqdarîyê têkoşîn û xoverdayîşê cinîyan ê her wext dewam keno, vîneno.

 

‘Ez hemverê betalkerdişê pêkerdişî ya'

 

Mehmet Çalli ke meslekê ci serbest o: Ez hemverê betalkerdişê pêkerdişî ya. Cinî û camêrdî têduşt ê. Ganî camêrdî hêrsê xo rê baldar bê. Pîyê mi vatêne, ‘cinî heywan nîyê, quwayîş raşt nîyo' dimayê ke kulturê ereban ame, rayîr ra vejîyayîş virazya. Feshkerdiş şîdet zêde nêkeno. Semedo ke îqtîdar mehrê dînî serbest kerdo şîdet zêde bi.

 

'Eke cinî vatiş goşdarî nêkena ti do aye bidê roniştiş'

 

Berat Saglam sanayî de xebityeno: Keye tutanê xo senî pîl bikero, do wina şêro. Tay keyeyî vanê, ‘wexto ke cinî goşdarî nêkero bidê roniştiş.' Hîn keyeyî zî vanê, 'cinî û tutanê xo ra baş biewnê' Şîdetê serê cinîyan dadger yan zî serekomarî eleqeder keno. Mi eleqeder nêkeno.

 

'Cinî qasê camêrdan xurt nîyê'

 

Wendekar Ugur Kurt: Şîdet, wijdanê kesî rê mendo. Wexto ke merdim bi kesî dir empatî awan bikero, eşkeno xo pê bigîro. Bi şîdetî dir merdim nêreseno cayêke. Sebir girîng o. Ganî camêrdî bi sebir bê. Cinî bi qasê camêrdêke xurt nîyê. Nêeşkenê xo bipawê. Ganî camêrd bifikiro ke çira şîdet cinîyan rê keno. Vernîgirewtişê şîdetî çîyêk zehmet nîyo. Ganî merdim kesê ke bikerê cuya xo baş nas bikerê. Merdimî nas nêkerê û bikerê cuya xo zehmet o. Na rewşe şîdetî meşrû kena.

 

‘Xizmetkarê belaş’

 

Xebatkarê verê yê TSKyî Mehmet Yavuz: Şîdet terzê pêrodayîşî de yo. Homayî cinîyan emanetê ma kerdo. Bîyayîşêke pîroz ê. Ganî ma erjê înan bizanê, cuye înan dir weş a. Heta ke merdimê nêzanaye bibê, erjê cinî nêzanê do şîdet dewam bikero. Wexto ke merdim zewicyeno, merdim sey kênaya xo hes keno, merdim ziwanê înan zî fam keno. Ez kulmêke bidî cinîya xo ro fikrîyena ke ‘bierzî kênaya xo do se bibo?' Dima ra pay dana firen. Semedo ke dayîk ê, ganî merdim nêdo înan ro. ‘Xanima’ mi çinbo ez nêeşkena cilan bişuyî. Cinîya mi şuna. Merdim nê bi pereyan bikero, maaş qîm nêkeno. Hende xizmet kena. Xizmetkara belaş a, nînan dir çîyêk zî nêwazena. Zaf baş ewnîyena tutanê mi ra. Ma hema cinîyan ra çi biwazê? Wa Homa çinbîyayîşê înan nêmojno ra.

 

‘Bi qanûn vernîya ci nîno girewtene'

 

Wendekar Fatîh Emre Orgu: Şîdet ramojnayîşê hêzî yoke merdim bi fîzîkî hemverê yewbînan bi ca ano. Hem hetê dînî de hem hetê merdimayî de şîdet çareserîyê tewr peyîn o. Ganî merdim zêdebîyayîşê pêkerdişî bi pêkerdişêke dir nêerjnê. Eke feydeyê pêkerdişêke bibo û wedaritişê ci zirar bo, çira yeno wedaritene? Verê nê zî nêame wedaritene ke nika yeno wedaritene? Qanûnêke wina beno ke nêameyîne. Welat, bi reaksîyonê demî yeno îdarekerdene. Welat de şîdet bi qanûn nîno astengkerdene. Bi qanûnî çîyê ke ganî merdim nêkero, yeno kerdene.

 

‘Bi cezayan eşkeno şîdet bêro kerdene'

 

Wendekar Ugur Mete: Ez her tewir şîdetî ra nefret kena. Ma şîdetê hemverê cinîyan de rêzê vernî de yê. Ma hende aver şîyê la ma îmkanê xo bi şîdet xebitnenê. Cinî heqê xo yê qanûnî xebitnenê û çalakî kenê la vanê ‘çira şima kenê? Eke komel na babete de nêbo wayîrê hişmendî do no şîdet dewam bikero. Vanê ke cinî ma yewbînî dir xapênaya û kişenê. Heqê înan çin o. 3 rojê dima bi huyayîş yenê veradayîş. Wayê û dayîkê ma estê. Gelo ê do kuçeyan de senî rayîra şêrê? Demê şikeftan de zî hemverê cinîyan rêzdarî bi. Ma 2 hezar serrî peyser kewtê. Çira Pêkerdişê Stenbolî bi ca nîno? Cezayê giran bêrê dayene do şîdet zî kêm bibo. Semedo ke kesê ke cinîyan ra hes nêkenê ganî paştdayîşê komelî bêro dayene.

 

'Mektebêke abikerê şima do zîndanêke kêm bikerê'

 

Memur Pamîr Turkoglu: Şîdet tevgerêko negatîf o. Şîdet, sey vîrusêke vila beno. Ez feshkerdişê pêkerdişî rast nêvînena. Welat de hemverê cinîyan çîyêk nîno kerdene. Sîstemo serdest ê camêrdan xeylêk çîyê negatîf awan kerdo. Bi qanûnan eşkenê vernîya şîdetî bigîrê. Bi perwerdeyî eşkenê vernîya şîdetî bigîrê. Sey Vîctor Hugo vato, 'mektebêke viraznê şima do zîndanêke kêm bikerê."

 

‘Merdimê ke çîyêke înan nêmendo her çî kenê'

 

Muhendîsê Elektîrîkî Mehmet Eşkol: Şîdet çîyêke teberê waştişê merdiman de yeno kerdiş o. Tirkîya de semedo ke her çî tewrê sîyasetî bîyo, samimîyet nêmendo. Her çî semedê rayan kenê. Eşkenê bi perwerde û hizûr vernîya şîdetî bigîrê. Merdimê ke çîyêke înan nêmendo eşkenê her çî bikerê.

 

'Cinî sey cinî, camêrd sey camêrd têbigeyro do problem nêmano'

 

Kesêko nameyê xo nêvat: "Her tewir şîdet esto la ma tena sey şîdetê fîzîkî vînenê. Pêkerdişê Stenbolî sey vernîya şîdetî gêno yeno ramojnayîş la goreyê mi pêkerdiş de vatişê goreyê usulî nîyê estê. Pêkerdiş şîdet kêm nêkerd. Coka ez vana, ‘Pêkerdişê Anatolî’. Pêkerdiş kesê verê yê Pêkerdişê Stenbolî bi. Eke cinî û camêrdî yewbînan ra fam bikerê, cinî sey cinî, camêrd sey camêrd bo do problem zî nêmano. Antişê pêkerdişî baş bi. Pêkerdişê Stenbolî camêrdan erzeno planê diyîn.

 

'Ganî yê corî bivuryê, sîstem bivuryo'

 

Enîso Barîsta û deqan virazneno (nêwaşt peynameyê xo bido): Ez hemverê şîdetî vera cinîyan a. Welat de xeylêk psîkopat estê û seba nê vernîya ci nîno girewtene. Ma nêeşkenê vernîya tecawuzê hemverê tutan zî bigîrê. Kesê serê ma Osmanîyan ra yeno, heta o nêşêro no nêvuryeno. Ganî yo corî bivuryo, sîstem bivuryo.