AMED - TJA, bi minasebetê Roşanê Ziwanê Kurdkî de eşkerayîyêk da û vat: “Bi 98 serrî yo ke domanê kurdan awanbîyayîşê komara Tirkîya û heta ewro heqê perwerdeyê ziwanê dayîke ra bêpar ê û her tewir rastê polîtîkayên şerê taybet yê asîmîlasyonî yenê. Nê polîtîkayê înan şerê taybetî ke serê ziwan û kulturê kurdî yenê kerdene, baş ramojna ke amanc caardişê jenosit-jinosîtêk hişmendî û zanistî yo."

 

Tevgerê Cinîyan ê Azadan (TJA), bi minasebetê 15ê Gulane Roja Roşanê Ziwanê Kurdkî de eşkerayîyêke nuşteyî weşêna û bale ant serê tarîxê Roşanê Ziwanê Kurdkî û polîtîkayê asîmîlasyonî yê serê ziwanî. 

 

Eşkerayî de wina ame vatene:

 

“Ma sey Tevgerê Cinîyan ê Azadan (TJA) sere de heme têkoşerê ke seba ziwan, kultur û hemcuyêka azade canê xo feda kerdê yad kenê û roşanê ziwanê Kurdkî sere de înan cinîyanê têkoşêranê ke heme warê cuye de xo ver dane, têkoşîn kenê û heme Şarê Kurdî yê her çar hetê Kurdistanî pîroz kenê. Belê, Ziwan yan zî Ziman çi yo, yeno çi mana û Daşinasnayîşê Alemşumûlîye de senî ameyo daşinasnayene?

 

Ziwan, cinî û ciwîyayîş... 

 

Gorê heqîqetê tarîxî yê cinî û merdimayîye, ziwan tena bingeyê esasî yê têkîlîya merdiman de yo. Aye ra zî naye seba ziwanî daşinasnayîşêko kêm bo. Eke nêmeyê ra zêdeyîr ê komelî cinî bê, daşinasnayîşê aye zî “Ziwanê Dayîke” bo, lazim o ke bi daşinasnayîşêko esasî bêro kerdene. Eke “Cinî Cuye Azadî” daşinasnayîşê estbîyayîşê cuya komelî bo, ziwan zî daşinasnayîşê estbîyayîşê nasnameyê komelbîyayîşî yo. Eynî wextî de daşinasnayîşê ziwan, cinî û cuye de di kokê kirdeyî yê ke bingeyê estbîyayîş û xobîyayîşî yê est ê. Yew “Zî” û yew zî “Jî” yo. Nê her di nasyonê bingeyîn ê “Zîn, jîn û jin” eynî kokî yê û çimeyê yewbînan ê. Aye ra erenî yan zî neyînî her polîtîkayê ke derheqê cinîyan de yenê kerdene eynî wextî de seba ziwanî zî yenê kerdêne. Gorê Daşinasnayîşê Alemşumûlî yê Heqê Ziwanê Dayîke û Heqê Merdiman, “Heme komelê ke wayîrê heqê ziwanî yê, eynî wextî de wayîrê heqê sêpêbîyayîşî yê. Heme kesî wayîrê heqî yê ke erdanê xo ser de bi ziwanê xo yê dayîke bicuyê û xo perwerde bikî.” Naye Daşinasnayîşê Alemşumûlî de sey heqêko xozayî ameyo vînayene. Eynî wextî de Daşinasnayîşê Alemşumûlî de Peymanê Heqê Ziwanê Dayîke û Heqê Domanan, xalê 17, 29 û 30î de bale anceno prosese perwerdeyê domanan û cuya înan a komelî ser o.

 

Qedexeyê serê ziwanî suco tewr pîl o

 

La hem qanûnê welatan de û hem zî pratik de tu kes Ziwanê Dayîke ra rîayet nêkerdo û gelek ziwan bi metodê polîtîkayê şerê taybetî, bi asîmîlasyonî yenê vindîkerdene û tarîx de gelek ziwanî bi no qeyde vindî kerdê. Bêguman daşinasnayîşê na rewşe teda û qirkerdiş ê. Naye ra zî ma daşinasnayîşê “Tedaya ziwanî ser o, tedaya cinîyan ser o yo û tedaya ziwan û cinîyan ser o tedaya heme rûmetê komelî ser o yo” bikerê do no daşinasnayîş şaş nêbo û cayê xo bigîro. Şexsê cinîyan de ziwan, kultur û heme rûmetê komelbîyayîşî yenê îhlalkerdene, qirkerdene û vindîkerdene. Naye ra zî Daşinasnayîşê Alemşumûlî de yeno nîşankerdene ke teda û qedexeyê Ziwanê Dayîke ser o sûcê en pîlî yê vera merdimayî yo. La mixabin 98 serrî yo ke dewleta Tirkîye nê sûcê merdimayîye kena. 98 serrî yo ke domanê kurdan awanbîyayîşê komara Tirkîye ra nata heqê Perwerdeyê Ziwanê Dayîke ra bêpar ê û her tewir raştê polîtîkayê şerê taybetî û asîmîlasyonî yenê. Nê polîtîkayê şerê taybetî nîşanê ma danê ke armanc jenosîdê ziwan û kulturê kurdan o.

 

Cinî tewr zêde wayîrê ziwanî vejîya ya

 

Wa tîfaqo yekpare baş bizano ke sere de cinî û heme şarê kurdî do endî bi vatişanê înan nêxapî û vatişanê înan ê “ma sêpê yê û wayîrê eynî heqan ê” ra bawer nêkerê. 98 serrî yo ke azadîya fikir-raman û cuya ziwanê şarê kurdî destê înan ra ameyo girewtene. Nê prosesî de bi seyan cinî raştê teda û hêrişê polîtîkayê mêrdewletî ameyê û ameyê cezakerdene. Şexsê cinîyan de hêrişê cîya-cîyayî ziwan ser o virazîyayê. Semedo ke ziwan ziwanê cinîyan o û en zede zî cinî ziwanê xo ra wayîr vejîyayê û pawitê.

 

Fatma Altinmakas û Ayşe Gokkan... 

 

Bêguman ma nêeşkenê tîya de seyan nimuneyan bide labelê seba baleantişê tedaya ziwan û îhlalkerdişê heqê merdiman ser o, nimuneya Fatma Altinmakase û ya Vervatoxa ma Ayşe Gokkane rîyê naye yê balkêş û trajedîk ê. Fatma Altinmakase hetê birayê hemcuyê xo ra raştê tecawizî yena, wexto ke aye seba gerreyî şina karakole, semedo ke ziwanê tirkî nêzana û nêeşkena îfade bida, îdarekarê dewlete ci rê tercuman tayin nêkerdê û aye peyser şirawitê keyeyê xo û hetê hemcuyê xo ra ameye kiştene. Hêna astengkerdişê waştişê pawitişê bi ziwanê dayîke yê Vervatoxa ma Ayşe Gokkane, rîyê polîtîkayê tîfaqê yekpare vet orte.

 

Ziwanê dayîke heqêke xozayî yo

 

Belê, her çiqas bi serran o ke şexsê cinîyan de polîtîkayê şerê taybetî yê hişmendîya mêrsalarî yê jenosîtî ê sey xerîbî-xoraxerîbbîyayîşî, asîmîlasyon-otoasîmîlasyon, teda, qirkerdiş û vindîkerdişê ziwan û rûmetê komelbîyayîşî ameyê ramnayene zî la destpêkê tarîxê merdimayîye ra heta nika yê ke vera nê polîtîkayanê hişmendîya mêrsalarî de têkoşîn kerdê, xo ver daye û sere de ziwan û heme rûmetê komelî yê etîk û estetîkî pawitê cinî yê. Aye ra zî Daşinasnayîşê Alemşumûlî yê Heqê Merdiman de têkoşînê cinîyan û heqê zîndewarîya ziwanê dayîke sey heqê xozayî ameyê vînayene û pawitene. 

 

Rolê kovara Hawarî girîng a

 

Seba heme neteweyan ziwan çi bo, seba şarê kurdî zî ziwan o yo. Seba şarê kurdî zî ziwan nîşaneya xobîyayîş-estbîyayîşê statûya sîyasî û ya nasnameyê azad o. Bi serran o ke sere de cinî û heme şarê kurdî vera heme polîtîkayê înkar û çînkerdişê ziwan û kulturê kurdan têkoşîn kenê û seba pawitişê ziwan, kultur û nasnameyêko azad xo ver danê û têkoşînê xo domnenê. Têkoşînê azadîya şarê kurdî de gelek serkewtişê erjîyayeyî ameyê girewtene. Ê serkewtişan ra yew zî ronşvîrî, rojnamegerî û weşangerîya bi ziwanê kurdkî yo. 15ê Gulane serra 1932î de Kovara Hawarî bi serkêşîya Celadet Alî Bedirxan paytextê Sûrîye Şamî de dest bi weşangerîya kurdkî kerd. Ziwanê kurdkî nê werçerxê tarîxî de raya verêne bi herfê latînî ame nuştene û nuştişê ziwanê kurdkî aver şi. Eynî wextî de Kovara Hawarî, hawarîya ziwanê kurdkî bi averşîyayîşê ey kerda pîl û qasê şorişêk werçerxê tarîxî de cayê xo girewta. 

 

Roşanê ziwanî pîroz bo

 

Aye ra roja destpêkê weşana Kovara Hawarî 15ê Gulane serra 2006î de hetê Têwgêra Ziwan û Perwerdeyê Kurdkî (TZPKurdî) ra konferansê Ziwan û Edebîyatê Kurdkî de sey roja Roşanê Ziwanê Kurdkî ame qebûlkerdene û pîroz kerdene. A roje ra heta nika her serre 15ê Gulane de Roşanê Ziwanê Kurdkî yeno pîrozkerdene.

 

Ma zî sey Têwgêra Cinîyanê Azadan (TJA) heme kesê ke seba ziwan, kultur û hemcuyêka azade bedel daye yad kenê û Roşanê Ziwanê Kurdkî sere de cinîyanê têkoşeran ê ke heme warê cuye de xo ver danê û heme şarê kurdê her çar hetê Kurdistanî pîroz kenê.”