Medya Uren

 

AMED - Verîya çend rojan mintiqaya Peraxa Zaxoyî de cayê turîstan ame topvarankerdiş û 9 kesî ameyî qetilkerdiş. Vernîya nê serranê 2012ine de serê sînorî de 34 keyayî ameyî qetilkerdiş. Vernîya nê 28 serran de zî qirkerdişê ke ameyê nimitiş, serra 1994ine de eynî mintiqa de, mabêne Perax û Qesrokî de çadirê bêrîvanê ke mecbûrîyê koçberî ameyê kerdiş, ameyî bombavarankerdiş.

 

Prosesê şerê demokrasî û azadîye de bîlançoyê qirkerdişê dewleta tirke yê serê Şarê Kurdî bi ca ardo, her ke şino tewr giran beno. Her qirkerdişêk yeno kerdiş, vernîya xo ano vîrê ma. Qirkerdişê 20ê Temmuza 2022ine de serê mintiqaya turîstan ê Peraxî ya Zaxoyî de ame kerdiş de, qirkerdişê Roboskî yê serê sînorê Zaxoyî de bi ca ameyo, ard vîr. Hamnanê serra 1994ine de çadirê bêrîvanê ke mabêna mintiqaya Perax û Qesrokî de bi ca bîyê, hetê dewleta tirke ra ameyî bombavarankerdiş. Cinîyê dewa Bilehî ya girêdayê qezaya Qilabanî yê ke reyna hetê leşkeranê tirkan ra mecbûr mendî koçber bibê, ameyî qetilkerdiş û xeylêk înan ra birîndar bî. Eynî wextî de zirar dayî, zîyan û heywanan. No tarîxo ke nêameyo nuştiş, ard vîrê koçberan…

 

Bi zor ameyî koçberkerdiş

 

Peynîya serra 1993ine de serê nameyê 'çinkerdişê PKKyî' de bi hezaran dewanê kurdan ameyî vengkerdiş. Serranê 1980î ra heta 1994ine bi qasî 2 milyon kurdî koçber bî. Mintiqayê serê sînorê Başûrê Kurdistanî de bi xususî se ra 80ê welatijê Qilabanî ver bi Başûrê Kurdistanî de koç kerdî. Koçberê ke dewê înan ameyî veşayîş, zirarê madî û manevî resayî înan, bi heywananê xo yê ke eşkabî xelas bikerê dir, serê xeta sînorî de mintiqaya Sinehtî de bi ca bî. Wayîrê heywanan bi xususî cayê awe û zergûnayî weçînayî. Koçberê bê heywanî zî derbazê merkezê Zaxoyî bî. Serê sînor de bêmabêne dewleta tirke mintiqa bombevaran kerdêne. Dewijan bi dor nê dewanê Sineht, Deştiltax, Behînê, Qesrok, Perex, Cimî û Stevlon vurnenê.

 

Eynî mintiqa de qirkerdiş

 

Koçberê wayîrê heywanan seba hêrişan remenê çadiranê xo yê mabêne dewanê Qesrok û Perexî de bi ca benê. Leşkerê dewleta tirke çadirê bêrîvanan uca de bombavaran kenê. Maratonê koçberîye de Feyroz Urena ya ke 45 serrî bî, cayê serebûtî de dinyaya xo bedelnena û xeylêk cinî birîndar benê. Koçberan Feyroze defin kenê û cenazeya aye pey xo de verdenê. Mêrdeyê aye û 2 tutê aye nê maratonê xo yê ke heta Wargehê Mexmûrî (Ş. Rustem Cudî) de dewam kenê. Mêrdeyê aye seba xemî nêweş keweno û bi resayîşê Mexmûrî dir serra 1999ine de dinyaya xo bedelneno.

 

Heywan û xoza yenê talankerdiş

 

Goreyê agahîyê ke ma şahidanê serebûtî ta girewtî, eynî demî de heywanê koçberan hedef yenê girewtiş. Sewalî yenê qetilkerdiş, zîyanî yenê veşnayîş. Zirarê mende yê pîlî dayî xoza û merdiman.

 

Tarîx serê eynî herre de xo reyna keno

 

Ver bi peynîbîyayîşê peymana Lozanî de 17ê Nîsana 2022ine de dewleta tirke serê mintiqanê Metîna, Zap û Avaşîn de hêrişê hewayî û bejayî kerd. Goreyê xebera ajansê ANFyî hêriş de çekê kîmyayî zî şuxulnenê. Bi nê  binpaykerdişan qanûnê şerî dir Başûrê Kurdistanî, bi taybetî serê sînorî vakur bi seyan dewî ameyî vengkerdiş. Prosesê şerî 7 mengan de 28 welatijî dinyaya xo bedelnayî û zêdeyêrê 50 welatijî zî birîndar bî. Rojanê ke her kes nê serebûtan rê xo ker û lal kerdêne de, serê mintiqaya turîstan ê Peraxî yê Zaxoyî ke çadirê bêrîvanan amebî bombavarankerdiş de hêrişî ameyî kerdiş. Netîceyê hêrişî de 9 kesî dinyaya xo bedelnaye û nêzdîyê 30 kesî birîndar bî.

 

'Ma sivîlan nêkişenê!'

 

Dimayê hêrişan eşkerayîya tewr balkêş zî wezîrê karê teberî Mevlûd Çawuşoglu ra ameye. Mewlûd Çavuşoglu pêwa ke hêrişî qebûl nêkerd vat, ‘Tirkîya hêrişê sivîlan nêkena, eke lazim bikero ma pîya cigêrayîş bikerê’. La bîlançoyê 40 serrî yê peynî bêhesab zêde yo. Bi hezaran kurdî ameyî qetilkerdiş û nê qirkerdişî dewam kenê.”