Derya Ren

 

AMED - Sereka Odaya Tabîban ê Amedî Elîf Turan da zanayîş ke Protokolê Stenbolî yê derheqê ‘Bi hawayêkê bi tesîr cipersayîşêkê ceza û caardişê bêhuqûqî yê zaliman o û îşkenceyî û belgekerdişê ci' ameyo amadekerdiş, demê peyîn de yeno peygoşkerdiş û vat: “Ma sey hekîmî beşê lezgîn, her kes tepişte yo yan zî hukumwerdo bîyarê verê pisporî, ma mecbûr ê nê protokolî îmza bikerê.”

 

Zîndanan de Tirkîya de binpaykerdişê heqan her ke şino giran beno û tepişteyê nêweşî ke nênê dermankerdiş, dinyaya xo bedelnaye. Sewbîna bi raporê hetê ATKyî ra yenê dayîş zî qerarê eşkenê bimanê, yeno dayîş. Sewbîna tepişteyê nêweşî zî destê înan kelepçekerde benê û dermankerdiş ferz kenê.

 

Seba îşkence û caardişê heqan bêrê astengkerdiş û bikewê binê qeydan, wareyê mîyanneteweyî xeylêk peyman, qanûn, danezan û klavuzî ameyî amadekerdiş. Nînan ra yew zî Protokolê Stenbolî yo. Protokol mabêne serranê 1996-1999ine de 5 welatê cîya, 75 pisporê weşîye, heq û huqûqî yê 40 rêxistin temsîl kerdêne, cigêrayîş kerdî û netîceyê xebata hîrê serran de ‘Bi Hawayêkê bi Bandor Cipersayîşê Ceza û Caardişê Bêhuqûqî yê Zalimane û Îşkenceyî û Belgekerdişê ci' ame amadekerdiş. 

 

Sereka Odaya Tabîban ê Amedî Elîf Turane derheqê muhîmîyê Protokolê Stenbolî û wareyê ke ganî bi ca bêrê de ercnayîş kerd.

 

‘Hekîmî mecbur ê îşkence bikerê belge'

 

Elîfe da zanayîş ke Protokolê Stenbolî seba cipersayîşêkê bi tesîr ê îşkenceyî û raporkerdişê ci sey rehberêke yo û vat: "Yew komê meslegî ke ewil bi îşkence dir yenê rî bi rî, avûkat ê. Nêweşxaneyan de zî doktor ê. Destbendkerdiş û tepiştişan de kewtişê zîndanan de kesî yenê dermankerdiş. Hekîmî înan vînenê. Hekîmî berpirs ê ke derman bikerê û îşkenceyî tespît bikerê û bikerê belge.”

 

‘Hekîmî protokolê Stenbolî esas gênê'

 

Elîfe wina vat: “Danezanayîşê Tokyo de îbareyê ‘hekîm nêeşkeno tewrê îşkenceyî bibo, nêeşkeno tu metodê îşkenceyî bişuxulno, nêeşkeno bibo hetkarê îşkenceyî' ca gêno. Sey şima zanê, mevzuatê neteweyî û mîyanneteweyî de no qedexe yo. Îşkence tu kesî nêeşkeno bêro kerdiş. Seba nê zî vernîya girewtişê îşkence û belgekerdişê ci Protokolê Stenbolî esto. Kewtişê zîndanan de muracatî ganî esas bêrê girewtiş. Ma sey hekîmê beşê lezgîn, her kes tepişte yan zî hukmwerde bîyarê verê pisporî, ma mecbûr ê nê protokolî îmza bikerê."

 

‘Ganî dermankerdiş de keso hîrên çin bo'

 

Elîfe vat, hekîmî sondwerde yê û wina dewam kerd: "Demo ke ma dest bi meslege kenê, ma sond wanenê. Nêweşî çi sûc kerdo zî no ma eleqedar nêkeno. Çîyo ke ma bikerê, dermankerdiş o. Pêwa nê ganî keso hîrên nêkewo prosesê dermankerdişî. Ganî mahremîyetê nêweşî verê çiman de bêro girewtiş. Ganî ma sere ra heta peynî derman bikerê. Ganî ma netîceyan bikerê belge û hîkayeya nêweşî/e goşdarî bikerê."

 

‘Heqê weşîye yeno astengkerdiş’

 

Elîfe tewr peyîn wina vat: “Demo kesî/e bi kelepçe bîyarê dermankerdiş, rast nêno kerdiş. Eke verê nêweşî/e de  gardiyan yan zî leşker bibo, ganî vejê teber. Xeylêk rey hêzê asayîşî vanê, ê verê nêweşna de vindenê. Demê dermankerdişî de çîyê ke bêrê kerdiş, ganî bêrê qalkerdiş. La nika zîndanan de heqê weşîye yeno astengkerdiş. Yewin merciyê selahîyetdaran ganî tena ATK nêbo. Demo ke ma ewnîyenê ATKyî ra qerarê goreyê ercê hekîmîyê unîversale nêdano. Ma Protokolê Stenbolî pêro hekîman rê vila kerd. Eke doktorî demê dermankerdişê nêweşna de bi problemî dir rî bi bî manenê, wa xo vîr ra nêkerê, rêxistinê meslegî verê înan de yê. Ma her wext seba paştdayîşê înan amade yê."