AMED - Aktîvîsta Komeleya Ekolojîye Leyla Çîte bale ant serê nakokîyê nizdîbîyayîşê dewletan yê vera xoza û ekolojîye û vat ke bi xirabîyayîşê nê hemsengîyan reyde heme gandarî binê tehluke de yê û wina vat: “Heta ke têkilîya xoza-merdimî raşt nêba ne hemsengîya ekolojî ne zî aştîya ekolojîye do pê bêra.”

 

Roja Dorme ya Dinyaye serra 1972yî de bajarê Stockholmî yê Swêdî de Konferansê Dormeyî yê Neteweyê Yewbîyaye (NY) ra heta ewro her serre 5ê Hezîrane de pêroyê dinya de bi aktîvîteyanê cîya cîyayan yena pêşwazîkerdiş. La dewlete hetêk de talanê globalî rayra bena û heto bîn de îdîa kena ke xozaye pawena. Pawitoxê cuye û têgêrayîşê ekolojîkî reaksîyon mojnanê nê çîyî û roj bi roje çimeyê xozaye yenê çinîkerdiş, lêşinîya hewayî reseno merheleya tewr cor. Goreyê Rêxistina Weşîye ya Dinya seba ke lêşinîya hewayî vera her serre 7 mîlyon merdimî cuya xo vînî kenê. Kurdistan û Tirkiya de zi şewatê daristanan, viraştişê awbendan û santralê enerjîye texrîbatê girdi awan kenê. 

 

Aktîvîsta Komeleya Ekolojîye Leyla Çîte bale ant serê polîtîkayê hemverê xozaye û derheqê babete de ganî se bêro kerdiş de pêşnîyar kerd.

 

Sebebê raşt ê krîzî yeno nimitiş

Leyla da zanayîş ke sebebê krîzê îklîmî çîyê ke yenê vatiş ra wetêr sebebê ci yê cîya estê û wina dewam kerd: “Roja Dorme ya Dinya hetê NYyî ra ameya îlankerdiş. Herinda ke biperspektîfêk ekolojîke yê komelî nizdî bibê, nuqtaya ke berpisîyaran binimnê de yê. Sebebê krîzê îklîmî de emserr şuxulnayîşê madeyê plastîkî de vindertî. La ma zanê ke sebebê şexsî yê krîzê îklîmî ra wetêr, sebebê sey sermaye, sazbîyayîşê hiyerarşik, modelê dewletê kapîtalîst rijnayîşê girdi rê rayîr akeno. Heta ke sebebê esasî nêro qiseykerdiş û munaqaşakerdiş awankerdişê ekolojîke mumkun nîyo.” 

 

‘Mudaxaleyê raşteyê xozayî kenê’

 

Leyla da zanayîş ke bade tayînkerdişê qeyûman bi zihnîyetê şaredarîyan mudaxaleyê raşteyê xozaye ame kerdiş û wina dewam kerd: “Qeyûm hîna zêde xoza talan kerd. Fêde û muhîmîya xozaye ya seba merdiman ra wetêr, seba înan polîtîkaya rantî hîna muhîm a. Badê polîtîkayê qeyûmî, hetêk bîn zî esto. Serê nameyê polîtîkayê kurdî polîtîkayê şerî yenê rayraberdiş. Wexto ke Roja Dorme ya Dinya yena pîrozkerdiş, wexto ke dewlete bi projeyê xo zihnîyetê şînahîye îlan kena tu rey nizdîbîyayîşê nênawit kîmyasalan. Berpirsîyarê nê çîyî estê.”

 

 ‘Wazenê herêmê kurdî bêmerdim biverdê’

 

Leyla dewamê qiseykeridşê xo de qala polîtîkaya talankerdişê xozaye ke her cayê Tirkîya de aktîf a kerd û wina domna: “Sermaye, şîrket û serdestî her cayê xozaye hedef gênê. Ganî komel nê polîtîkayan ferq bikero. Cinîya ke Behrêsîyayî de têkoşînê dewa xo dana û cinîya ke Rojawan de têkoşînê azadîye dana, wirdî cinîyî zî têkoşînê bîyayîşî danê. Wexto ke no bêro ferqkerdiş do heme komel na raştîye bivîno. Kurdistan de polîtîkayêk taybet yena rayraberdiş. Polîtîkaya rantî yena rayraberdiş. Na babete de nimune Cudî û Şirnex eşkeno bêra mojnayîş. Her cayê Tirkîya ra rayraşîyayîşêk ekolojîye ya girdî ver bi Cudîye ra ame viraştiş. No têgêrayîşêk ekolojîye yê komelkî bî. Şirnex de bi aşman darî ameyî birnayîş. Tu bahaneyêk nêmojnayî. Amacê înan no yo ke herêmê kurdî bêrê bêmerdimkerdiş.”

 

‘Ganî têkilîyê merdim û xoza bêro raştkerdiş’ 

 

Leyla qiseykerdişê xo yê peyênan de bale ant nakokîya nizdîbîyayîşê dewlete ya vera xoza û ekolojîye ser û vat ke bi xirabîyayîşê hemsengîya reyde heme gandarî binê tehluke de yê û vat: “Heta ke têkilîya xoza-merdimî raşt nêba ne hemsengîya ekolojî ne zî aştîya ekolojîye do pê bêra.”