Sema Çaglak

 

ŞIRNEX – Cinîyê Hezexijî reaksîyon hemverê krîzê ekonomî mojnayî, dîyar kerdî ke dimayê weçînayîşî seba vayîye ê êdî nêeşkenê şêrê bazar zî û ard ziwan ke heta no şer dewam bikero û do no krîz zî her ke şêro xorîn bibo.

 

Dimayê weçînayîşê 14ê gulane krîz tewr xorîn bi. Roj bi roje lîrayê tirkî hemverê dolar û euroyî de qîmetê xo vînî keno. Krîzê ekonomî ke serê cuya merdiman de tesîrêk giran keno ke beno sebeb şar nêeşko lazimîyê xo yê bingehîn bica bîyarê. Welatiyê qezaya Hezexî ya Şirnexî derheqê xorîbîyayîşê krîzê ekonomî de nêrazîbîyayîşê xo ardî ziwan.

 

‘Ne ma eşkenê biroşê ne zî ê eşkenê bigîrê’

 

Bazarwane Dersim Ozkaplana ke bi rotişê pênîrî debara xo kena, dîyar kerd ke rewşa înan her ke şina tewr xirab bena û wina vat: “Ma koçer ê û seba debare ma berardişê xo anê bazar roşenê. Ez pênîrê xo dewa Hespistî de virazena û heta ana nê bazarî xeylêk zehmetî ancena. Çîyo erjan nika pênîr aseno. Ez kiloyê aye 95 lîra roşena. Gama ke girewtoxî yenê persenê, ez vayîya ci vana înan rê giran yeno û nêeşkenê bigîrê. Seba nê krîzî ne ma eşkenê rotiş bikerê, ne zî ê eşkenê bigîrê. Ma serrêke pesî reyde eleqedar benê û tena hamnanî eşkenê pênîr virazênê û înan biroşê. La keda ma xeylêk erjan bîya. Ma hewteyêk de tena eşkenê hezar TL qezenc bikerê, o zî reyan beno, reyan nêbeno. Ma keye de 10 kesî manenê û tena debara xo bi ameyîşê pes kenê. Tu karêk bîn zî çin o ke ma pê debara xo bikerê. Rewşa ma her ke şina tewr xirab bena.”

 

‘Şar êdî nêeşkeno tutanê xo rê nanêke bigîro’

 

Welatijan ra Kiymet Ecer zî vat ke qîmetê pereyê tirkî nêmendo û vat: “Xora heta nika krîzêk estbî. Seba krîzî ma nêeşkenê şêrê bazar 2 kîlo balîcanan bigîrê. Dolar û Euro zî her roje tewr berz bena û no zî tesîr serê feqîran de keno. Şar êdî nêeşkeno tutanê xo rê nanêke bigîro. Ne eşkenê fatureyê xo bidê, ne eşkenê kîrayê keyeyê xo bidê û ne zî eşkenê lazimîyê tutanê xo bi ca bîyarê. Verê ma bi 50 lîreyan eşkayîne bazarê xo bikerdêne la nika 50 lîra qîmetê ci çin o. Pereyê tirkî xeylêk bêqîmet bîyo. Par ra şarî nêeşkayîne goştê sûrî bigirewtêne, emsar nêeşkenê kergêke zî bigîrê û berê keyeyê xo.”

 

‘Sebebê krîzê ekonomî şer o’

 

Kiymete dîyar kerd ke sebebê nê krîzî pereyê ke seba şerî xerc kenê yo û vat: “Pêro pere danê fîşek, gule û çekan. Şarî zî bi xelayî reyde rî bi rî vînenê. Weçînayîş de zî ê bi ser nêkewtî, bi zor û tedayan bi ser kewtî. Şarî nê îqtîdarî nêwaşt la ê bi zilm û zordestî serê îqtîdarî de mendî. Eke no şer çin bîne, nika krîzê ekonomî zî çinbîne. Pêro pere danê çeteyan, qorîcî û guleyan. Heta ke no şer peynî nêbo û aştîyêke nêvirazêno û no krîz zî peynî nêbeno. Şarê ma mecbûrê krîzî nîyo. Ganî tu kes nê krîzî serê xo de qebûl nêkero û wurzo serê lingan. Seba ke tu  aramî nêverdayî. Kar zî çin o coka pêro kesî verê xo danê Ewropa û koçber benê. Yê ke serê nê meselayan de qisey kenê zî bi destbendkerdiş û tepiştişî ra tersenê.”

 

‘Ma dest veng agêrenê keye’

 

Feyrûz Fayulîn zî dîyar kerd ke ê êdî nêeşkenê şêrê bazar û marketan û vat: “Rewşa ma her ke şina tewr xirab bena. Par ma vatêne her çî giran bîyo û ma pêrîşan bî. La rewşa nika na rewşe ra tewr xirab a. Ma xeylêk zehmetî ancenê. Her tişt vaye yo. Ma nêeşkenê şêrê bazar û marketan. Verê qet nêbîne ma eşkayîne tûrikê xo yê bazarî pirr bikerdêne la nika ma dest veng agêrenê keyeyê xo.”

 

 

‘Ekonomî qedîya ya’ 

 

Fatma Bedek zî dîyar kerd ke bi taybetî nan û rûn xeylêk giran ê û vat: “Her çî sey adir o. Ma şinê tenekeyê rûnî ewnîyenê vayîya ci nêzdîyê hezarêk o. Nê şert û mercan de ma do senî debara xo bikerê. Ma êdî nêeşkenê şêrê bazar, qîmetê pereyî nêmendo. Ekonomî qedîya ya û kewta binê erdî.”

 

‘Ma nêeşkenê şamêke zî peyda bikerê’

 

Tewr peyîn zî Meryem Erdeme qisey kerd û vat: “Her ke zulm zêde beno, ekonomî tewr xirab bena. Kes êdî nêeşkeno çîyêk bigîrê, roj bi roje xirabtir bena. Dimayê weçînayîşî rewşa ma xirabêr bi. Ma nêeşkenê şama xo vejê.”