AMED - Hemwelatijê Amedî ke binê tesîrê vayeya peynî de manenê reaksîyon mojna sîstemê yewperestî û wina vatî: “Berpirsîyarê her çîyî Erdogan o. Çike bi îqtîdarî welat rayra beno. Berpirsîyarîya krîzê ekonomîye rejîmê yewperestî yo.” 

 

Tirkîya de krîzê ekonomîye ke bi polîtîkayê AKP-MHPyî vejîyeno raşte her ke şino xorî beno. Seba ke roj bi roje vaye yena her çîyî ser hemwelatijî nêeşkenê lazimîyanê xo yê esasîyan temîn bikerê. No krîz hetê psîkolojîyî ra zî tesîrêk gird hemwelatijan ser de keno. Coka ra seba ameyoxê hemwelatijan tarîtîyêk gird vejîyeno raşte. Heme komel seba ameyoxê xo şikin û bi endîşeyin o. Berpirsîyarîyê krîzî zî seba çareserîya krîzî tu gamêk nêerzenê. Cinîyê amedijî ke ajansê ma rê qisey kerdî gerre û şikanê xo yê derheqê krîzî ardî ziwan. 

 

'Krîz serê wendekaran de tesîrêk gird keno’ 

 

Dîlan Uruça ke keyeyê aye Êlih de ciwîyeno seba kêmasîyê ekonomîye tewrê birayê xo ameya Amed ke bixebetê û eynî wext de wendekara sosyolojîye ya. Dîlane ard ziwan ke seba krîzê ekonomîye aye û birayê xo hem xebetîyenê û hem zî heta ereyê şewe cafeyêk de xebetîyenê. Dîlane wina qisey kerd: “Seba ke ma wendekar ê no krîz tewr zêde ma ser de tesîr virazeno. Ma hende zehmetîyê krîzî ancenê, ma êdî fek perwerdeyê xo ra verda, tena îdareyê xo fikirîyenê. Ma badê unîversîteye heta ereyê şewe xebetîyenê. La reyna zî ma nêeşkenê îdareyê xo bikerê. Ma zî ewro wazenê cayêk de bi embazanê xo reyde ronişê û çayêke bişimnê. La ganî ma seba çayêke tewr kêm 10 TL bidê. Çîyo ke ma tena eşkenê bikerê şimitişê çaye yo. Çike her çî hîri qat, çar qat vaye bîyo. Heqê rayîrê mîyanê bajarî bîyo 10 TL. Coka ra ez tewr zêde bi payan şina xeylê cayan. Pîyê mi zî xebetîyeno. Verê cû pîyê mi bi meaşo ke girewtêne, eşkayêne îdareyê ma bikero. La nika ma 5 kesî û heme zî wendekar ê. Meaşo ke herîneno do senî mirdê ma bikero?” 

 

'Mi heme xeyalê xo apey eşt’ 

 

Dîlane dîyar kerd ke êdî dûrîyê xeyalanê xo ya û waştişê aye yê domanîye karavan sey xeyalêk pê nîno. Dîlane wina dewam kerd: “Mi domanîya xo de zaf waştêne ke ez bi karavanê xo dinya bigêra. La ez nika nêeşkena şêra Êlih kişta keyeyê xo. Seba  ke mesrefê rayîrî zêde yo. Mi êdî fek gêrayîşî ra verda, ez êdî şîyayîş û ameyîşê kişta keyeyê xo fikirîyena. Ez xebatkara cafeyî ya, ez bi zorî îdareyê xo kena, gêrayîş û çîyê bînî yê cuye mi ra dûrî kewtî.” 

 

'Nê welatî  de rejîmê yewperestî yeno awankerdiş’ 

 

Kesê ke binê tesîrê krîzê ekonomîye de manenî, înan ra yew zî Aynure ya. Aynura ke banê kîra de manena, dîyar kerd ke çend mesrefê xo yê mîyanê keyeyî kêm bikera zî nêeşkena îdareyê xo bikera. Aynure AKP-MHPyî sey berpirsîyarê krîzî vînena. Aynure wina dewam kerd: “Rewşe hende xiraba ke ez bi 150-200 TLyî di heteyan ra reyêk rîyê bazarî nêvînena. Bazaro ke ez kena zî tena mirdê derbazkerdişê roje keno. Her ke şino her şî hîna xirab beno. Aşme de faturaya cereyanî 700, ya awe zî 350 yena. Meaşê tewr kêm zêde kenî, la bi zêdekerdişî reyde her çîyî zî vaye kenî. Berpirsîyarê her çîyî Erdogan o. Çimkî o welat ryra beno.” 

 

'No cafe bîyo cuya mi’ 

 

Pinar Yuceye da zanayîş ke no krîz tena hetê  ekonomîye de nê, hetê psîkolojî de zî tesîr virazeno. Pinare wina qala krîzî kerd: “Wexto ke ez newe ameya Amed kîeaya banî 500 TL bî. Nika kîra bîyo 4000 TL. Faturaya ke verê cû ameyêne 120 TL ya zî 200 TL bî, la nika 400 TL yena. Îqtîdar her hetî ra zehmetî dano ma. Weçînayîş de şansêk ma estbî ke ma nê îqtîdarî ra bixelesî. La nika ma seba bedilnayîşî akerde nîyî. Ez sey kesêk ke unîversîteya diyîne ra mezun bîya tîya de cafe de xebetîyena. Na rewşe bi raştî zî zaf mi dejnena. Ez 4 serrî verê cû şîyêne qursê pîyano û kemanî. Mi seba wirdî qursan 1000 TL daayêne. La nika heqê wirdî qursan bîyo 5000 TL. Coka ra ez mecbur menda ke meben de bixebetîya. Nika no cafe bîyo cuya mi.” 

 

'Ma her çîyê ke hes kenê ra dûr ê’

 

Pinara ke bale ant serê krîzê ke tesîrêk xirab serê têkilîyê merdiman keno û wina vat: "Sektorê xizmetî saetê xebate ya nîmwextî de 8 o la ez 10 saetan şuxulêna. 10ê şefeqî de heta heştê şanî şuxulêna. Meaşê ke gêna zî 6000 Tl yo. Ez bi sereyê xo nêeşkena debara xo bikerî. Seba nê zî ez embazêke seba keyeyê xo gêrena. Wayîrê keyeyê mi zî kesêk zaf bêtehamul o. Nê krîzî ciwanîya mi girewt. Ma her çîyê ke ci ra hes kenê dûr ê.”

 

Seba mecbûrî 3 cayê cîya de şuxulêna

 

Welatijê ke bîne a ke mîkrofonê ma rê qisey kerd zî  Evîn Cengiz a ke 24 serrî ya û 3 cayê cîya de şuxulêna. Evîne dîyar kerd ke vernîya çend serran meaşêk bi karêk girewtêne qîmê aye kerdêne. Labelê  nika seba debara xo bikera 3 cayê cîya de şuxulêna. Evîne qalê tesîrê krîzê ekonomî ke serê ci de tesîr keno kerd û vat: "Verê ez 19.00ine de kar ra vejîyayîne û şîne keye. Labelê nika 22.00ine de vejêna. Cuya min a komelî nêmende. Sewbîna wayîrê karî zî sebebê krîzî karkeranê xo kar ra vejeno. Karê ke ganî 3 kesî bikerê, bi kesêk yeno kerdiş. Ez tewr tay roje di reyan wesayît rê espar bena, nan wena. Meaşkê ke gêna do qîmê çi bikero, çi nêkero?"

 

'Krîz ma bi feqîrîye reyde kaş keno'

 

Gulsum Fidane zî da zanayîş ke no krîz her kesî ver bi feqîrî rê kaş keno û wina vat, "Ma mexbûrî ra her çî rê vanê nê. Verê ma 10 çî girewtêne, labelê nika encax ma eşkenê çîyêk bigîrê. Ma êdî nêeşkenê çîyanê neweyan bigîrê. Vera girewtişî çîyê ke xira benê, ma temîr kenê. Çareserî vurnayîşê îqtîdarî yo.”

 

Mîyanê şerî de cuyêka newe 

 

Senîha Suslu qal kerd ke serra 2015ine de mecbûrî ra keyeyê xo yê qezaya Sûrî ya Amedî ra vejîyaya. Senîha ke wayîrê kartê keskî ya, da zanayîş ke eke lajê ci hetkarî aye rê nêkero, aye bi meaşê 2000 Tlyî nêeşkena debara xo bikera. Senîha qiseykerdişê xo wina peynî kerd: "Mêrdeyê mi 10 serrî verê dinyaya xo bedelna. Mîyanê şerî de mi cuyêka newe seba tutanê xo û xo awan kerd. Mi her wextê cuya xo de zorî û zehmetî ant. Labelê na sewîyeya tewr xirab a.”