Melîke Aydin

 

ÎZMÎR - Rayîrberîya ÎHDyî ya Îzmîrî ra Denîz Bayrake da zanayîş ke dewlete wazena ke heqê merdiman tede çinî ya bêra awankerdiş û seba pawitişê heqan ke baş bêro rayîr ra berdiş ganî bê tavîz heq bêro pawitiş. 

 

Freedom Hause babeta heqê merdiman de cigêrayîş kerd û aşma hezîrane de raporê dinya de azadî (Freedom in the World 2023) weşêna. Goreyê raporî 195 welat û 15 herêman de cigêrayîş ameyo kerdiş û Tirkîya mîyanê welatê ke azadî tede çinî ya de ca girewte. 

 

Rayîrberîya Komeleya Heqanê Merdiman (ÎHD) ya Îzmîrî ra Denîz Bayrake da zanayîş ke Tirkîya derheqê heqê merdiman de berpirsîyarîya xo nêana ca û dimayê cehdkerdişê 15ê Temmuze binpaykerdişî vejîyayî merheleya tewr cor. Denîze dîyar kerd ke seba ke vernîya nê caardişan bêro girewtiş ganî heqê merdiman bê tavîz bêro pawitiş. 

 

Denîze ard ziwan ke hetê binpaykerdişê heqan de dewlete berpirsîyarîyê pozîtîf û negatîf nêana ca û vat: “Xoresnayîşê heqê weşîye, perwerdeyî û starbîyayîşî bi tena sereyê xo binpaykerdişê heqan ê. Ma qala dewlete berpirsîyarîya xo nêana ca kenê. Ma vînenê ke heq yeno sînorkerdiş. Zîndanan de nimûne tecrîd yeno rayîr ra berdiş. Merdim nêeşkeno heqanê xo bigêro. Kiştişê cinîyan de bêcezaverdayîş pê yeno. Ma caardişan ra vînenê ke qelsîyêk gird est o.” 

 

‘Dimayê cehdkerdişê 15ê Temmuze hêriş zêde bîyî’

 

Denîze dewamê qiseykerdişê xo de bale ant serê normê huqûqî û vat ke yeno dîyîş ke cehdkerdişêk ke xo serê qeraranê Mehkemaya Destura Bingeyîn, Mehkemaya Heqanê Merdiman a Ewropaye (DMME) vîneno, vejîyeno raşte û wina dewam kerd: “Bi taybetî dimayê cehdkerdişê darbeya 15ê Temmuze na rewşe hîna giran bî. Bi KHKyan merdim kar ra ameyî eştiş. Ameyî tepiştiş. Zîhnîyetê yewperest vejîya raşte û xo şaran ser de ferz kerd.”

 

‘Kesê hetê xo de ca nêgênê qebûl nêkenê’ 

 

Denîze qiseykerdişê ard ziwan ke kesê ke kişte înan de ca nêgênê qebûl nêkenê û çinî hesibnenê, terorîze kenê û nê çîyan vat: “Heme kesê ke zîhnîyetê yewperest pawenê û miqate kenê, girewtî kişta xo û aver vistî. Ma na rewşe KHKyan de dî. Vatêne wa kerran biwerê. Heqê weyebîyayîşî ra zî bêpar verdayî. Sîstemêk wina xirab ke her kesî komelî ra dûrî fîneno est o.”

 

‘Ma bi mekanîzmayê zextan reyde yenê rî bi rî’ 

 

Denîze dîyar kerd ke sey azadîyê fikr û fehmî serê heqê merdiman zî xo îfadekerdiş bi zextan reyde yenê rî bi rî û vat: “Vanê ke xêrcê vatişî yewpawitox şima eşkenê çîyêk vajê şima zextan bivînê. Yan zî çin yenê hesibnayîş. Semedê nê ma bi mekanîzmayê zextî reyde yenê rî bi rî. Heqê azadîye yeno astengkerdiş. Dewlete her çî dîyar kena. Vatişê ke ganî bêro vatiş yan ganî nêro vatiş, çîyê ke bêrê kerdiş yan nêrê kerdiş. Her çî a dîyar kena. Bi hawayekê keyfî nê kena. Semedê nê zî ganî waştişî pêroyî de bêrê vînayîş û bi temamî bêrê pawitiş. Ganî her kes vatişê xo bivajo. Xo nêdo kîşte.”

 

‘Derheqê pawitişê heqî de vatiş muhîm o’ 

 

Denîze dewam de dîyar kerd ke pawitişê heqê merdiman, yeno manaya pawitişê cuye û wina vat: “Esas de çîyê ke yenê pawitiş, serê heqê merdiman de yeno pêşkerdiş û no semed ra xeylêk bi erc o. Meclîs de semedê pawitişê heqê polîtîka nîno rayraberdiş. La amanc oyo ke semedê cuyêka baş, xebate bêra kerdiş. No semed ra derheqê pawitişê heqî de vatiş muhîm o. Semedo ke îqtîdarî çi benê wa bibê, merdimî bi heqê xo eşkenê xo dewam bikerê. Heqê merdiman muqaseyêke unîversal o. Kam ci dewlete kam ci komel beno wa bibo, nê têgehî semedê her kesî her tim derbazdar ê. Vernîya her çî ganî her kes goreyê bernameyê heqê merdiman têbigêro.” 

 

‘Ma bi zîhnîyetêk yewperest reyde rî bi rî yê’

 

Denîze wina qedêna: “Mekteban de derheqê heqê merdiman de mufredat bibê zî kam senî dano zanayîş, nîno zanayîş. Fikrê derheqê heqê merdiman de qels yeno dayîş. Tîya de zî berpirsyarîya dewlete est a la bi ca nîna. Semedê nê ganî zêdeyêr STO û sendika bixebitîyê. Semedo ke ma bi zîhniyetêk yewperest reyde rî bi rî yê. Hewl yeno dayîş dewletêke heqê merdiman ci de çin a bêra awankerdiş û semedê pawiitşê heqî bi hawayêkê baş bêro rayraberdiş, ganî bê tavîzî heq bêro pawitiş.”