Rojda Aydin

 

WAN - Avûkate Jîyan Ozkaplana ke bi wesîleya Hewteyê Heqê Merdiman de qisey kerd, ard ziwan ke Tirkîya de yew zî babeta tewr muhîm tecrît a û dîyar kerd ke tecrîd zî parçeyêk binpaykerdişê heqê merdiman o. Jîyane, dîyar kerd ke heta tecrîd nêro şikinayîş, cuyêka aştîyane û bi rûmet mumkin nîyo.

 

Kurdistan û Tirkîya de her ke şino binpaykerdişê heqê merdiman zêde benê û 10-17ê Kanûne Hewteyê Heqê Merdiman de bi binpaykerdişê heqê merdiman derbaz beno. Raşteyê cuye de binpaykerdişê heqê merdiman ke yeno ciwîyayîş zî Girawa Îmraliyî yo. Serê Rayberê PKKyî Abdullah Ocalan ke bi 25 serrî yo tecrîdêk giran yeno kerdiş, 33 aşmî yo tu agahî ci ra nîna girewtiş. Tecrîdo ke Îmraliyî de xorîn beno, pêro zîndanan de vila bîyo. 

 

Bi wesîleya na roje avûkate Jîyan Ozkaplan serê tecrîdî de ercnayîş kerd

 

Jîyane, ard ziwan ke lazim o bi maddeyê 1ine ê Hukmê Gerdûnî yê Heqê Merdiman reyde dest bi qiseykerdişî bikero û vat, çarçewaya nê maddeyî de her merdim azad, bi rûmet û heqan de têduşt dadî ra bîyo û vat: “Seke nê maddeyê yewin ra yeno fam kerdiş, heqê merdiman yeno manaya ke ganî pêro merdimî bi rûmetê merdimayî, bê ke tu cîyayî virazîyo, bêro hesibnayîş. Heqê cuye ra bigî heta azadiya dînî û wijdan, heqê karêk bi rûmet û heqê cuya jîngehêk saxlem de qalê xeylêk heqan keno. Heqê merdiman komêk heqê gerdûnî yo ke nîno îhmalkerdiş û yewbînan rê girêdaye yo. Eynî wextî de ganî merdim behsê senîn neqlkerdişê gerdûnî yê heqê merdiman de yo, pado. Semedo ke netîceyê wêranî û wêranîyê dimayê Şerê Dinya yê Diyîn de, semedo ke nê prensîbê heqê merdiman dûr nêkewê û rayîr ver bi binpaykerdişê heqê merdiman ê ke demê dûrkewtişî de virazênê, no danezaneyêk bî ke hetû xeylêk welatan ra bi hembeşî ame viraştiş. No danezane 10ê Kanûna 1948ine de demo ke Tirkîya beşdarê komelêke hetê Neteweyê Yewbîyayî ra amebî organîzekerdiş û bî ame îmzakerdiş.” 

 

Binpaykerdişê heqan ê tewr pîlî: Tecrîd

 

Jîyane dewam de bale ant serê tecrîdî û vat, “Birêz Ocalan ke Zîndanê Girewteyê Asayîşî yê Berzî yê Îmraliyî de yeno tepiştiş û bi demêk derg o dinya ra dûr ameyo vistiş, tecrîd kerdî û bi astengkerdişê ci reyde sûcêk pîlî yê tecrîdî yeno kerdiş. Seke ke şima  zanê, qedexeyê pêvînayîşê avûkat û keye û pêro heqê neqlkerdişî yê seke name û telefonî zî yeno kerdiş. Serê Omer Haydi Konar, Hamîlî Yildirim û Veysî Aktaş yê ke eynî zîndanî de yê, eynî çî yenê ferzkerdiş. Nê binpaykerdişê heqan pêwa Birêz Ocalanî zîndananê Tirkîya de zî vila bîyo. Serra 2023ine de binpaykerdişê heqan yê sey zîndananê bînî hem tecrît û îzolasyon ke sûcê îşkence û muameleyê xirab o û hem zî sirgûnkerdiş, sûcê muameleyê xirap, nêverdayîşê heqê weşîye û merdişê bi şik binpaykerdişê heqan merdiman xeylêk zêde bîyî. Rojeva yewin ê pêro beşê şar, sazgeh û rêxistinan ganî tecrîd, zextê serê zîndanan û binpaykerdişê heqan bo.”

 

‘Tecrîd semedê Tirkîya sûcêk zaf giran o’

 

Jîyane, dîyar kerd ke hukm destê îqtîradî de yo û wina vat: “Ganî hukm bêhet û xoser bo. Bi no hawayî dewleta Tirkîya goreyê mîqyasê xo yê huqûqî yê mîyanên, bi taybetî zî peymanê ke îmza kerdê, tênêgêreno. Xora tecrîd sûcê merdimayî yo. Hem normê huqûqî yê neteweyî û hem zî yê mîyanneteweyî zî vatî ke no sûc sûcê merdimayî yo. CPT xeylêk raşteyê mîyanneteweyî semedê wedaritişê tecrîdî muracat kerdê. Nika xeylêk tepişteyî zîndanan de dest bi çalakîya grevê vêşanîye kerdî. Tepişteyî semedê tecrîd lez bêro wedaritiş, dest bi çalakîya grevê vêşanîye kerd. Xeylêk sazgehê sivîlî kuçeyan semedê peynîbîyayîşê tecrîdî eşkerayîyan danê. Semedê Tirkîya sûcêk zaf giran o, binpaykerdişê heqan o.”

 

‘No qerar qerarê sîyasî yo’

 

Jîyane, dîyar kerd ke zîndanan de grevê vêşanîye û teberê zî çalakîya Nobeta Edaletî dest pêkerd û wina vat: “Amancê nê çalakîyan caardişê qanûnî yo. Huqûq hukmî ra derbaz beno. Eke hukm destekî de kom bibo, yanî bikewo destê îqtîdarî, mimkun nîyo ke merdimî qalê qanûnêk xoser û bêhet bikero. Qerarêk Dadgeha Destûrî estbî. Dadgeha Berzî derheqê nê qerarî de eşkerayîyêke da û vat, ‘Ma nê qerarî nas nêkenê.’ Dadgeha Destûrê Bingehîn lensê hukmî yo. Na babetêke hukmkerdişî yo. Qanûnêk bifeyde bi hukmêk bêhet û xoser mumkin o. La nika ma vînenê ke hukmî açaryayo mekanîzmayêk ke destê hukmatî de yo. Nika zî selahîyetdarê qerarî cayêk ewnîyenê, îqtîdarî rê ewnîyenê. Coka no qerar qerarê sîyasî yê, sebebê polîtîk ê. Her qerarêk ke şima qanûn de danê, ganî sebebêk bibo û no sebeb zî goreyê qanûnî bo. Wexto ke ma ewnîyenê, rêziknameyêk newe yê înfazî vejîyeno. No rêzikname îqtîdarî hîn zêde xurt keno û beno sebebê zêdeyêr kerdişê keyfî. La eke şima sîyasetêk bi amancê meşrûkerdişê xo û kerdişê xo yê keyfî û qerarê keyfî bikerê, ma do bi binpaykerdişê heqê merdiman û muameleyê nêbaş reyde rî bi rî yê.”

 

Binpaykerdişê heqan ê serê cinîyan 

 

Jîyane dewamê qiseykerdişê xo de bale ant serê binpaykerdişê heqan ê serê cinîyan û wina vat: “Tirkîya de şîdetê vera cinîyan û kiştişê cinîyan her ke şino zêde beno. Serra 2023yî ra tepîya kêmbîyayîş çinî yo. Tabî xeylê sebebê nê çîyî est î. Vernî de ma qala nêseyyewbînanîya cînsî kenî, ma eşkenê qala cîyakarîya vemverê cinîyan û mekanîzmayê kontrolî bikerî. Seke şima zî zanê şewêk hema anîden Pêkerdişê Stenbolî ame feshkerdiş. Pêkerdişê Stenbolî de nika Tirkîya de qanûnê 6284î est o û no qanûn çimeyê xo pêkerdişî ra gêno. Berpirsîyarîya vernîgirewtişê şîdetê serê cinîyan û asayîşê înan, dewlet a. Ganî qanûnê ke seba vernîgirewtişê şîdetî ameyî vetiş û tedbîrê bi tesîrin bêrî herînayîş. Qanûnê bi hûmara 6284î est o, la ganî merdim ci ra biewno ke no qanûn Tirkîya de senî pê yeno. Raştîya xo de sebebê yewine yê zêdebîyayîşê şîdetê serê cinîyan canêardişê qanûnan o. Qerarê qedexeyî ya bi kilm yenê dayîş, ya nînê dayîş û ya zî nînê caardiş. Her ke wina dewam bikero, qirkerdiş û şîdetê serê cinîyan zêde beno. Qanûnê hûmara 6284î seba pawitişê heqanê cinîyan, seba pawitişê mexdûrê şdîetî û vernîgirewtişê şîdetî tedbîrê ferz hewêneno. Qanûnêk wina est o, la sebebê nêbîyayîşê tesîrê ci pratîk de qerarê mehkema yî. Sucdarê şîdetî rê efû yeno dayîş û înfaz de bedilnayîşê newe ra rewşê ke sucdaran pawenê û meşru kenê û bêceza verdenê vejenê. Wexto ke nê vejîyenê raşte, kerdox yenê teşwîqkerdiş. Bi no hawa cinîyan qetil kenê yan zî şîdet pê anê.”

 

‘Semedê tecrîdî cuyêka bi rûmet mumkin nîyo’ 

 

Jîyane, qiseykerdişê xo de vat, tecrîdê serê Abdullah Ocalanî sewbîna sûcê tecrîd, îşkence û caardişê xerab yê zîndanan ke xo reyde ano ganî lezkî peynî bibo û wina vat: “Zîndanan de tepişteyê nêweşî yê giranî est ê. Semedo ke tepişteyê nêweşî yê giranî biresê heqê xo yê weşîye û dermankerdişî ganî rayîr û metodê lazimî bêrê kerdiş. Bê înan Tirkîya de merdimî nêeşkenê qalê cuyêke bi rûmet bikerê. Ganî lezkî peynîya nê caardişan bêro. Semedo ke no peynî bibo, ganî pêro sazgeh, rêxistin û şar hemverê binpaykerdişê heqan ê zîndanan, bi taybetî zî hemverê nê tecrîdî de vengê xo berz bikerê.”