Gulîstan Gulmuş

 

DÊRSIM - Dêrsimo ke şexsê Sakîne Cansiz û Mazlum Doganî de sey ‘Bajarê şorişgêran’ yeno vatiş, bi qirkerdişê 38 û 94î yê Dêrsimî polîtîkaya bê merdimverdayîşî fînîya dewre û demê peyênan de zî polîtîkaya koçberkerdişî pê yena. 

 

Serê qirkerdişê Dêrsimî ra 87 serrî derbaz bî. Tarîxê Tirkîya bi qetlîyamana pirkerde yo. Yew nê qetlîyaman ra Qirkerdişê Dêrsimî yê 1937-38î yo. Goreyê dayeyê fermî serra 1937-1938î de 13 hezar û 160 kal û pîrî sewbîna 6 hezar cinî, tutî, ciwanî, leyîrî ameyî kiştiş. Goreyê dayeyê ne fermî zî dewe de, serê çeman de, şikeftan de dormeyê 70 hezar kesî ameyî kiştiş. Tîya de zî reyna bombaarduman, çekê kîmyewî, eştişê serê kortalan ra merdim kişîyayî. Tut û cinîyê ke qetlîyam ra xelisîyayî zî keyeyê înan ra ameyî girewtiş û dîyayî leşkeran. "Kênayê Vînîbîyaye yê Dêrsimî" ra zî qet xebere nêameye girewtiş. 

 

Her çend ke hende wext derbaz bibo zî dewlete hema zî bi qetlîyamî reyde nêameya rî bi rî. Xeylê şahidê qetlîyamî dinyaya xo bedelnayî la yê ke hema ciwîyenê zî hema bi nê dejî de yê. 

 

Polîtîkayê bê nasname verdayîşî Qirkerdişo ke mabenê serranê 1937-38î de ame kerdiş, heta serra 1994î bi vengkerdişê dewan û veşênayîşê dewan dewam kerd. Sewbîna xeylê problemî ameyî ferzkerdiş û şar ame koçberkerdiş. Bi nê polîtîkayan xîret yeno kerdiş ke şarê herême bê nasname, bê merdim bêro verdayîş. 

 

Naskerdişê NYyî yê qirkerdişî 

 

Bi qerarê hûmara 260 A (III) û tarîxê 1948î yê Neteweyê Yewbîyaye, çekuya qirkerdişî sey ‘qetilkerdişê kesê endamê komêke, hesapkerdişê raşte ra wedarnayîşê endamê kome, qestî bedilnayîşê şertê cuye’ yeno vatiş. 

 

13 hezar û 160 kesî ameyî qetilkerdiş 

 

Goreyê raporê 14ê Teşrîna Peyêne ya 2023yî yê Komeleya Heqê Merdiman, 1937-1938î de 13 hezar û 160 kal û pîrî, sewbîna 6 hezar cinî, tutî, ciwan, leyîrî ameyî kiştiş; 11 hezar û 818 zî koçber bîyî. 

 

Dêrsim de vengkerdişê dewan ê 1994î de Dêrsim de 1994î de 183 dewî, 823 mezra û 8 hezar û 439 keye ameyî vengkerdiş. 41 hezar û 939 kesî zî cayê xo ra ameyî kerdiş. Zafane kesê ke waştî agêrê wareyê xo zî dest veng mendî. 

 

Betalî, qesawet û koçberî 

 

Dimayê qirkerdişê 38 û 94î wexto ke Dêrsim yeno vatiş ewil koçberî yeno vîrê merdimî. Fikrê koçberîye yê bajar, Dêrsim de bi tehlukeyê çinîbîyayîşî reyde yeno rî bi rî. 

 

Qey koçberî? 

 

Bêsîstemê polîtîkayê ekonomî û bazirganîye yê Tirkîya û Kurdistanî vera, cuyêke zor û zehmet awan bena û ciwan qesawetê ameyoxî ciwîyenê. Kişta ci de hetê huqûqî de zî zaf reyan edalet pê nîno û no zî herême de problemê asayîşî awan keno. Reyna adetê hêrişê hemverê nasname û bawerîye bîyayîşê xo dewam keno. Wexto ke rewşe wina ba, vernîya koçberîye zî nîna girewtiş. Yew bajarê ke tewr zêde kes tede koçber bîyî Dêrsim o. Goreyê cigêrayîşan şar nêwazeno Dêrsim terk bikero la vanê mecburê koçberî benê.