Elfazî Toral  

 

STENBOL - Endama Mor Çati û psîkologe Leyla Soydiç, bale ant serê sewîyeya şîdetê hemverê cinîyan û qetilkerdişê cinîyan û vat: "Kiştiş û hêrişkerdiş nêweşîyêk psîkolojî nîyo. Tenê yeno manaya dewamkerdişê hêzê xo yê îqtîdarî.”

 

Şîdetê hemverê cinî û qetilkerdişê cinîyan her roja ke derbaz beno zêde beno. Goreyê dayeyê ajansê ma yê serra 2022îne tewr tay 311 cinî ameyî qetilkerdiş û 181 cinî zî bi şik dinyaya xo bedelnayî. Serra 2023ine de zî tewr tay 320 cinî ameyî qetilkerdiş û merdişê 189 cinîyan zî şikin o. Emser zî aşma çeleyî de 27, aşma sibate de 39, aşma adare de 24, aşma nîsane de 30 û aşma gulane de zî 34 cinî ameyî qetilkerdiş. Qetilkerdişê cinîyan û şîdetê hemverê cinîyan semedê vatiş û polîtîkayê îqtîdarî pê yeno. Qanûnê ke kiştoxî û hêrişkaran serbest verdenê zî rayîr verê kiştiş û şîdetî akerd. 

 

Endama Mor Çati û psîkoge Leyla Soydiç, ajansê ma rê derheqê babete de qisey kerd. 

 

Leyla, destpêkê qiseykerdişê xo de derheqê şîdetê camêrdan de ercnayîş kerd û vat: “Semedê nasnameyê ma yê cinîbîyayîş û cinsîyê camêrdî şîdetî pê ano. Semedê tehekûm û kontrolê şîdetî pê ano. Bingehê xo yê nêtêduştî zî sîstemê cinsê komelî gêno. Camêrd wazeno her tim cinî kontrol bikero û hêzê xo nîşan bido, rolê xo yê mîyanê komelî de bimojno û semedê dewamkerdişê îqtîdarê xo şîdet şuxilneno."

 

'Her roje 10 cinî yenê qetilkerdiş'

 

Leyla dîyar kerd ke şîdet de problemê kontrolê hêrsî nîyo û wina vat: "Yanî nêweşîyêk psîkolojîk o. Şîdet û qetlîam girêdayê îqtîdarî yê. Sîstemê cinsî yê komelî û camêrdî semedê dewamkerdişê îqtîdarî yê hemverê cinî hewl dano ke cîyayî rolê camêrdî rê bêro kerdiş. Demê peyîn de roje tewr tay 10 cinî yenê qetilkerdiş. Cinî hetê mêrdeyê xo ra yenê qetilkerdiş. Nê prosesî de xeylêk qetlîamî pê yenê. Cinî wazenê raşteyê camêrdên ra vejîyê la camêrdî destûr nêdenê nê çî."

 

Meşrûkerd şîdetî

 

Leyla,dewam de wina vat: "'Problemê kontrolnêkerdişê hêrsî', 'Xirabîyayîşê psîkolojî', 'Ez gêj bîya û mi ferq nêkerd’ ûsn. No tercîhîyêk û tercîh, hêzê hêrsbîyayîş û dewamkerdişê îqtîdarê xo hemverê cinî mojneno. Xebatê ke na babete de ameyê kerdiş mojneno ke; xeylêk camêrdê ke şîdet ca anê, mîyanê komelî de sey 'camêrdêk baş' yenê qalkerdiş. Xebatkarê marketî, şoforê otobûse, karmend, karsaz, polîs û ûsn. ma her roje nînan dir rî bi rî manenê. Vatişê, kesê ke serê hişê xo de nîyê û şîdet kenê, meşrûkerdişê hêrişî yo. Hêrişkar tîya de tenê îqtîdarê xo mojneno û hêzê xo yê hemverê cinî mojneno û bi rayîrê mekanîzmayê xo hetê psîkolojî de zorê cinîyan benê."

 

'Hêvîya ma est a'

 

Leyla, tewr peyîn wina vat: "Hemverê qetlîamî ganî têkoşînêk bi hêz bêro dayîş. Ma hem hemverê şîdetî û hem hemverê sîstemî hewl danê ke serê lingan de bimanê. Sewbîna ma hewl danê ke paştdayîşê cinîyan na babete de pîl bikerê. Yewin rayîr têkoşînê hemverê sîstemî yo. Tîya babete tenê nêweşî nê ya, babete îqtîdar a. Ma eşkenê hemverê têkilîyê hêzan ke bi rolê cinsê komelî ameyo awankerdiş, têkoşîn bikerê. Hêvîya ma ya têkoşîn û pîlkerdişê paştdayîşî est a.”