Dîcle Demhat

 

KOBANÊ - Mezopotamya topraklarından akan Fırat Nehri üç ülkenin su ihtiyacını karşılıyor. Fakat Türkiye baraj kapaklarını kapatarak Kuzey ve Doğu Suriye’ye giden suyun debisini düşürüyor ve halkı büyük bir tehlike ile yüz yüze bırakıyor.

 

Dicle ve Fırat Nehri…Mezopotamya topraklarının kaynağını oluşturan, Kürt destan ve efsanelerine konu olan bu iki nehir, insanlığın da ilk konaklama yeri oldu. Fırat Nehri, kaynağını Ağrı’nın Diyadin ilçesinden geçen Murat Nehri ve Erzurum Dumludağ’ın Karasu Nehri’nden alıyor. Bu iki nehrin Elazığ’da birleşmesiyle Fırat Nehri oluşurken, Erzincan, Dersim, Malatya, Diyarbakır, Adıyaman, Antep ve Urfa il sınırından sonra Suriye’nin Cerablus kentine ardından da Kuzey Doğu Suriye topraklarına geçiyor. Nehir, Irak topraklarında Dicle Nehri ile birleşiyor. İki nehrin birleştiği yere ise Şatt’ül Arap deniyor. İki nehir buradan da Bafra Körfezi’ne dökülüyor. Fırat’ın önemli kolları ise Murat Nehri, Karasu Nehri, Tohma Çayı, Peri Çayı, Çaltı ve Munzur suyudur. Kuzey Doğu Suriye’deki kolları ise Xabur ve Belix suyudur.

 

Medeniyetlere ev sahipliği yaptı

 

Birçok medeniyete de ev sahipliği eden Fırat, Kürtçe’de Firat, Yunanca’da Euphrates, eski Farsça’da Ufratu, Akad dilinde Purattu, Sümerce Buranun,  Arapça “rahatlık” anlamına gelen Ferahat kelimesinden geliyor. Güneybatı Asya’nın en büyük nehri olan Fırat, 2 bin 800 kilometre uzunluğunda olup ilk çağlardan günümüze insanların su ihtiyacını karşılamada ve tarım alanlarının sulanmasında önemli bir rol oynadı. İncil, Tevrat ve Kuran’da da Fırat Nehri’nden söz ediliyor.

 

Nehrin fiziki özellikleri

 Fırat’ın Türkiye sınırındaki uzunluğu bin 263 kilometre, kalanı ise Kuzey ve Doğu Suriye ile Irak topraklarında yer alıyor. Toplam havzası 720 bin kilometre kare olan Fırat, yılda toplam 30 milyar metre küp su taşıyor. İlkbaharda yükselen su seviyesi, Temmuz ayı ile beraber düşüşe geçiyor, eylül ve ekim aylarında ise en düşük seviyeyi görüyor. Fırat üzerinde Türkiye tarafında 5, Kuzey ve Doğu Suriye tarafında ise 3 baraj bulunuyor. Bunlar; Türkiye’de Keban, Karakaya, Atatürk, Birecik ve Karakamış, Kuzey ve Doğu Suriye’de Tabka’da Fırat, Minbic’te Tişrin, Rakka’da Baas barajları olarak bilinen, bugün ki adları ise Fırat, Rojava ve Azadî barajları.  

 

Suriye ve Türkiye arasındaki anlaşma

 

3 ülke topraklarından geçen nehir, devletler arasında sık sık sorunlara da neden oldu. Fırat Nehri için 17 Temmuz 1987’de Türkiye ve Suriye devleti arasında anlaşma imzalandı. Anlaşmaya göre, her saniyede 500 metre küp su Suriye topraklarına verilmeliydi. Suriye-Türkiye arasında gerçekleşen anlaşma Suriye-Irak arasında da 17 Nisan 1987’de gerçekleşti. Suriye-Irak anlaşmasına göre Irak suyun yüzde 58’ini alırken, Suriye’de yüzde 42’sini alacaktı. Buna göre her sene Suriye’ye gelen su miktarı 6, 672 milyar metre küp olacak, Irak topraklarına giden su ise 9, 106 milyar metre küp, Türkiye’ye 15, 700 milyar metre küp olacaktı.

 

Baraj kapakları kapatılarak debi düşürülüyor

 

Fakat Türkiye 2014 yılından bu yana her yaz mevsiminde Fırat Nehri üzerindeki barajların kapağını kapatarak, Suriye hükümetine su yoluyla bir baskı oluşturmak istiyor. Kuzey Doğu Suriye topraklarında yer alan Fırat ve Azadî barajlarını ise Rojava (Tirşin) barajı besliyor. En büyük hacme sahip olan baraj Fırat’tır.  Rojava barajında 6 su borusu bulunurken, Fırat Barajı’nda ise ilk zamanlarda 8 su borusu bulunuyordu. Fakat 2013 ve 2015 yıllarında DAİŞ saldırılarında baraj büyük bir hasar gördü. Raqa’nın özgürleşmesiyle 4 su borusu tamir edildi. 4’dü ise halen çalışmıyor. Fırat suyunun azalmasıyla beraber suyun derecesine göre Rojava barajında 3, Fırat barajında 3 ve ya 2, Azadi barajında ise 1 su borusu kullanılabiliyor. Nehir debisinin düşük olduğu dönemlerde Kuzey ve Doğu Suriye’ye 10 saat, debinin yüksek olduğu dönemlerde ise 20 saat veya 18 saat arası bütün bölgeye elektrik veriliyor.

 

Antlaşmaya uyulmuyor

 

Türkiye 2017 yılında Fırat’ın suyunu keserek bölgeye girişini engellemişti. Bu baskı şimdiye dek sürüyor. Anlaşmaya göre Türkiye’nin saniyede 500 metre küp su bırakması gerekirken, saniyede 200 veya 250 metre küp su bırakıyor. Nisan ayından beri debisi düşürülen nehir; elektrik, tarım arazileri ve içme suyu için kullanılamıyor. Anlaşmaya uyulmuyor ve 6, 672 milyar metre küp olan barajlar şuan 200 metre küp civarında. Suların azalmasıyla Kuzey ve Doğu Suriye’de içme suyu, elektrik ve tarım arazilerinde büyük krizler yaşanıyor. İleriki süreçte halkı zor günlerin beklediği tahmin ediliyor.