Hikmet Tunç-Rabia Önver

 

VAN - Ekonomik krizin, kış soğuklarıyla birleştiği Van’da esnaf, siftah yapamadan günü bitiriyor. Esnaf, ödeyemediği kiralar varken, kepenkleri nasıl kapatacağını düşünüyor.

 

AKP iktidarının savaşta ısrarı, Türkiye’yi her geçen gün derinleşen ekonomik ve siyasi krize sürükledi. Krizin faturası ise sonu gelmeyen zamlarla gitgide yoksullaşan yurttaşın omuzlarına yüklendi. Krizden alıcı kadar satıcı da nasibini aldı. Yükselen fiyatları etiketlere yansıtmak zorunda kalan esnaf satış yapamıyor, yurttaş ise faturalara yatırmaktan, temel ihtiyaçlarına harcayacak para bulamıyor.

 

Van’da esnaf, kriz karşısında yaşadığı zorlukları anlatıyor.

 

‘İki haftadır 20 TL’lik satış yapabildim’

 

Sert soğukların etkili olduğu aylarda Van’da yurttaşlar, sadece yaşamsal ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla alışverişe çıkıyor. Kentin merkez ilçelerinden İpekyolu’nda bulunan Rus Pazarı’nda saatler gün ortasını gösterdiği halde, kepenk dahi açmayan esnaf, gün batımına 2-3 saat kala gelecek müşterinin yolunu gözlüyor. 

 

Pazarda yaklaşık 10 yıldır iç giyim ve kişisel bakım ürünleri satan Fadime Dokay, buradan önce de yaşadığı mahallede esnaflık yaptığını söylüyor. Fadime, 2022 yılını “Krizin etkisini en fazla hissettiğim yıl oldu 2022” diye nitelendiriyor. Kat kat giyinerek soğuklardan korunmaya çalışan Fadime, tezgahın altında ise bir gözünü yaktığı elektrik sobasıyla ayaklarını ısıtmaya çalışıyor. Kar yağışlarının etkili olduğu son iki hafta için sadece 20 TL’lik satış yapabildiğini söyleyen Fadime, “İki çorap satabildim. İki kira içerideyim. Mal alamıyorum. Çünkü aldığım malları satamıyorum. Alım gücü yok. Kış ayları boyunca zaten cepten harcıyoruz. Yıllardır yaptığım esnaflığı şu an bırakma aşamasına geldim” diyor.

 

‘Elektrik sobasının iki gözünü yaktığım zaman faturanın altından kalkamam’

 

Daha önce mahallede dükkan açtığını kaydeden Fadime, “Kazandığım ile kira, faturalarım ve evimi geçindiriyorum. Kış aylarında iş olmadığı için yalnız işletiyorum. Kazandığımı ortağımla da paylaşmak zorundayım. Daha önce bana elektrik faturası 30 TL geliyorken, faturalara gelen zamlarla birlikte neredeyse iki katını ödüyorum. Pazarda çalışan kapıcıya aidat ödüyoruz. Sobayı iki göz yaktığımda zaten faturanın altından kalkamam” ifadelerini kullanıyor.

 

‘Satış yapmamam birçok kadını etkiledi’

 

Yıllardır işlettiği dükkanının aynı zamanda evde el işi yaparak geçimini sağlayan kadınlar için de bir dayanışma oluşturduğunu dile getiren Fadime, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Dükkânı işlettiğimden bu yana bana mahalleden, komşulardan, arkadaşlarım olan birçok kadın kendi el emeği yaptıkları işleri de dükkana getiriyorlardı. Ben bir iki kuruş kar bırakarak onlar için de bir destek olsun diye satıyordum. Ancak daha geçen gün bir kadının getirdiği yazmalar için ‘Getirme, çünkü alan olmuyor. Dükkânı kapatabilirim’ demek zorunda kaldım. Bu sözlerime çok üzülse de elimden gelen başka bir şey yok. Çünkü dükkânı açtığımdan bu yana biliyorum ki birçok kadın yaptığı el işi ile evinin geçimini sağlıyor. Bundan dolayı bazen hiç kar bırakmadan sattım ama gelinen noktada sadece ben değil birçok kadın satış yapamamaktan kaynaklı ciddi ekonomik sorun ile karşı karşıya kaldı.”

 

‘Kim 30 TL’ye atlet, 45 TL’ye tayt alacak!’

 

Krizin vurduğu yerlerden biri de Büyük Halk Pazarı. Burada da krizin yanında bir de hava şartlarının zorluğu ile cebelleşen esnaf, biriken karların erimesi ile damlayan çatılar nedeniyle, tezgahta kalan malların zarar görmesi sorununu, kova kullanarak çözmeye çalışıyor.

 

Yaklaşık 14 yıldır esnaflık yapan Halk Pazarı sakinlerinden Hanife Güzel ise Doların düştüğünü, ancak fiyatların giderek arttığını ifade ediyor. Önceki gün toptancılara giderek ürün almak istediğini söyleyen Hanife, “Bir hafta önce aldığım atlet 25 TL olmuş. Daha önce 15 TL’ye aldığım taytların en kötüsü dahi 30 TL. Bunun üzerine kar bıraksam kim 30 TL’ye atlet alacak ya da 45 TL’ye tayt alacak. Kaldı ki ben buradan kiramı çıkarmak zorundayım. Faturalarımı çıkarmak zorundayken, 3 kira içerideyim. Hiçbir hesabımda 5 kuruş yok. Toptancıya ödeme yapmak zorundayım” sözleriyle isyan ediyor.

 

‘Doğalgaz faturasını ödeyemeyen yurttaşlar intiharın eşiğinde’

 

Günlerdir siftah dahi yapamadığını belirten Hanife, “İnsanların alım gücü yok. Kentimizde doğalgaz faturasını ödeyemeyen bir yurttaş daha geçen günlerde intihar etti. Elektriğe, doğalgaza yüzde 100 zam yapıldı. İnsanlar alışveriş yapamıyor. Biz çözüm olarak bu ülkeden gitme ihtimali üzerinden hayal kuruyoruz. Çünkü artık koşullar bizi çok zorlayan bir noktaya geldi” sözlerine yer veriyor.

 

‘Ev kira, dükkan kira’

 

Toptancıdan daha önce koli ile aldığı ürünleri şu an tek tek almaya başladığını, bunun da ödemesini dahi yapamadığına değinen Hanife, şunları söylüyor: “Günde dört ekmek alıyorum. Sigara 25 TL’yi buldu. Yol parası arttı. Soğuklardan dolayı iki haftadır dükkanım kapalıydı. İşçi maaşı ödemek zorundayım. Dükkanımı kapatmak istiyorum. Ne yapacağımı bilmiyorum. Ülkede işsizlik ortada. Ben gündelik temizlik yaparım, su satarım ama nasıl geçineceğim. Hiçbir umudum kalmadı. Herkes kendi yağında kavruluyor. Gününü aç geçiren yurttaş var. Ben yıllardır emek veriyorum. Emeğimin karşılığını alamıyorum. İki işte çalışmama rağmen emeğimin karşılığını alamıyorum. Evim kira, dükkanım kira geçinemiyorum.”