RIHA – 19. yüzyılda inşa edilen Germuş Kilisesi, Mezopotamya’nın kadim izlerini taşıyor. Ancak bu tarihî miras, yıllardır ihmal ve tahribatla yok oluşa terk edilmiş durumda.

 

Riha’nın Xeliliye ilçesine bağlı Germuş (Dağeteği) Mahallesi’nde bulunan tarihi Germuş Kilisesi, yıllardır ilgisizlik ve definecilerin tahribatı nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. 2011’de “Turizm Gelişim Merkezi” ilan edilen yapı için aradan geçen 14 yıla rağmen hiçbir somut adım atılmadı.

 

Defineciler ve ihmalle yok olan miras

 

Riha’nın Xeliliye ilçesine bağlı, şimdiki adıyla Dağeteği Mahallesi olan Germuş köyünde bulunan Ermeni Kilisesi’nin, 2013 yılında ahır olarak kullanılması ve definecilerin yarattığı tahribat sonucu ciddi şekilde zarar gördüğü görülüyor. Girê Mirazan'a 

(Göbeklitepe) gelen turistlerin, yol üzerinde bulunan Germuş Kilisesi’ne de uğradıkları biliniyor. Buna rağmen, kiliseye gerekli tarihsel ve kültürel değer hâlâ verilmiş değil.

 

Kilise yıkım tehlikesiyle karşı karşıya

 

Kilisenin içine defineciler tarafından açılan çok sayıda çukur, yapıyı ciddi bir tehlike ile karşı karşıya bırakıyor. Geçmiş dönemlerde, kilisenin iç kolonlarının dibine kazılan 2 metre derinliğindeki çukurlar, yapının taşıyıcı dengesini zayıflatmış durumda.

 

Ahır olarak kullanıldı, bekçi görevlendirildi, tabela söküldü

 

Bakanlar Kurulu kararıyla 23 Ekim 2011 tarihinde “Turizm Gelişim Merkezi” ilan edilen kilise ve çevresinde, aradan geçen 14 yıla rağmen herhangi bir koruma ya da restorasyon çalışması yapılmadı. 2013’te ahır olarak kullanıldığı haberlerinin basına yansıması üzerine, yapıya bir bekçi görevlendirildi ve girişine tarihini anlatan tanıtım tabelası yerleştirildi. Ancak kısa bir süre sonra bekçi görev yapmayı bıraktı ve tanıtım tabelası, kimliği belirsiz kişi ya da kişiler tarafından yerinden söküldü.

 

Verilen sözler tutulmadı

 

14 Ocak 2021 tarihinde, kilisenin içinde ateş yakılarak “barbekü partisi” verilmesi tepki çekmişti. Tepkiler üzerine dönemin AKP Riha Milletvekili Kasım Gülpınar, Riha Büyükşehir Belediye Başkanı Zeynel Abidin Beyazgül ve Xeliliye Belediye Başkanı Mehmet Canpolat, yapının kısa sürede restore edileceğini açıklamıştı. Ancak bu açıklamaların üzerinden yıllar geçmesine rağmen herhangi bir adım atılmadı.

 

Geriye kalan: Yıkık bir tarih

 

Mezopotamya’nın bereketli topraklarında yer alan Germuş (eski adıyla Germurç), 1915 öncesi Riha yöresinin en büyük köylerinden biri olarak biliniyor. Ermeniler tarafından “Germurç”, Kürtler tarafından “Germuş” olarak adlandırılan köyün ismi daha sonra Dağeteği olarak değiştirildi. 1881 yılında Hagop Ardvisyan tarafından restore edildiği bilinen Germuş Kilisesi’nin yanı sıra köy çevresinde Surp Hovhannes, Surp Tadeos, Surp Hagop ve Surp Minas adlarında eski manastırların da bulunduğu kayıt altına alınmış. Kilise, 1915 yılına kadar Ortodoks Ermeniler için bir ibadethane olarak kullanıldı; tehcir süreciyle birlikte tahribat da başlamış oldu.

 

Bazı kaynaklara göre kilisenin bulunduğu köy, Hamidiye Alayları’na komutanlık eden Sümer Paşa’ya “hediye” edildi.