Melîke Aydin

 

ÎZMÎR - Nuştoxe û Tarîxnase Ayşe Hur bale ante serê butçeyê teknolojîyê sîlehan rê ameyo aqitnayîş û vat, sîlehî bi nê butçeyî yenê herênayîşî duştê Kurdan û Elewîyan yenê xebitnayîş û bale ante serê muhîmî ya rêxistine duştê nê ra.

 

Tirkîya de serran ê peyînan de krîzê ekonomî giran bî welatijî roj bi roje zêdeyêr tesîr de manenê. Dimayê ke TL yî erjê xo vinî kerd, ca de welatijî nêeşkayî lazimîyê xo yê sereyînî zî  bigîrê û seba zemo ke yeno kerdiş welatijî aciz benê. Mîyanê sebebê krîzê polîtîkayê şerî û nê çerçewayî de butçeyê seba teknolojîyê sîlehan yeno kerdiş ca gêno.

 

Nuştoxe û tarîxnase Ayşe Hur derheqê şerî û ekonomîyî ra ajansê ma rê erjnayîş kerd.

 

'Dewlete cayo ke sîlehan ci ra bixebitno gêrena'

 

Ayşe, eşkera kerd, hinî îdîayê ke welatê ke teknolojîyê şerî  destê xo de hewênenê, ekonomîya înan pîl bena, babeta vatişî ya û vat babeta esas pîlbîyayîşê ekonomî nîya, ekonomîya ke pîlî ra beno ya û kam çiqas pare gêreno û wina vat: "Welatê sey Tirkîya de zî duştê karkeran barekerdiş yeno kerdiş. Netew dewlete,  rewşa ke nêeşkena hêrişê şarê xo bikero sewbîna meydanê ke sîlehan bixebitno gêrenê. No meydan zî herra ke ser de heq îdîa kenê yo."

 

'Endustrîyê sîlehan û Newalê Sîlîkonî tê dir de xebetênê'

 

Endustrîyê sîlehan dormeyê Pentagonî ca bîyo û sektorê sey moda, muzîk û kompîtorî yê perçeyêke 'Soft Power' yê dormeyê Newalê Sîlîkonî, bi hetkarîyêke xebetênê û wina vat: "Mabênêke mîyanê înan de nakokî bîbî û mi vat, Newalê Sîlîkonî hemverê Pentagonî ser de kewto la ma vîna ke wina nîyo û bi hetkarî xebetênê. Melûmatan resnenê yewbînan û yewbînan temam kenê. Yew rijneno, yewêna uca de mal roşeno. Wexto ke nê ra mird benê na rey kewenê karê endustrîyê sîlehan. La hema goreyê mi ra rind nêrijnawo seba ma ferq kerd ke nizdîbîyayîşê ke înan ê ke derûdor, xoza û dinya bipawê çinî yo. Na babete de şuûr nêvejîyayo meydan. Kewenê pêkerdişê îklîmî û ci ra vejênê. Dima ke o şuûr vejîyo meydan tepîya belkî do mabên bidê rijnayîşî û bikewê rayîrê qezenckerdişê pereyî. Her rewşe de reyna sîstem înan rê xizmet keno."

 

'Rijnayîşêke dorkerde virazê û awan bikerê'

 

Ayşe, malûmat da ke hema rijnayîş temam nêbîyo, seba nê dest bi prosesê awankerdişî nêameyo kerdiş û wina melûmat da: "Reyna hetkarê înan, komelê serdî do nê ra para xo bigîrê. Reyna para kedkaran ci de çinî ya. Do karkerê înşatî ci ra pare nêgîrê. Do şîrketê înşatî qezenc bikero. Na mekanîzma, mekanîzmêka zaf nas a.  La her reyî yena dorkerdiş. Hetkaran vînenê: Seba dewlete,  babetê ke şar  sîyasetêko senîn format dano û senîn îqna keno ke xeylêk bi tecrûbeyê. Binê nameyê 'Mezelê Şehîdan, welat, neteweyî, terorî de' ancenê nê meydanî."

 

'Sîlehî duştê Kurdan û Elewîyan ameyê xebitnayîş'

 

Ayşe wina vat, Tirkîya zî ê ke sanayîya şerî destê xo de vindarnenê zafêrî dewleta  û şîrketê hetkarê dewlete yê û wina vat: "Sîleh duştê Kurdan de yenê xebitnayîş. Bi serran serê dewlete de eskerî bîbî û dimayê eskeran îstîfa kerd, tepîya ê zîhnîyetê eskerî de bîyî sîyasetê sivîlî û no sîyaseto sivîl  girewto destê xo. Dima ra binê nameyê 'mufetîşê herême, mufetîşê umûmî de OHALî dir rayîr de berd. Wextê ê rayberîyî de şarê welatê xo Kurd, Elewî û Qizilbaşî bombavaran kerdî. Tehda eskerî ard ca û dima ê binê kontrolî de girewtî, sîlehî mojnayî înan û ser de tersnayîş awan kerd."

 

'Cografyaya Kurdîstanî bî meydanê operasyonan'

 

Ayşe vat sîyaseto sey 'Babeta Kurd' ameyo kodkerdiş, serra 1980yî ra heta serra 2000 herême de hereketêko eskerîyo pîl ameyo rayîrşîyayîş û wina vat: "Dewî, dewan ra sey dost û neyarî yewbînan ra aqitnayî. Hinî ameyî koçkerdiş hînî ameyî îmhakerdiş û kiştiş. Sey meydanê operasyonanê eskerî ame xebitnayîş. Bi sîlehan verê xo da cografya ke Kurdî ci de ciwîyenê."

 

‘Fêdeyê ci şaran rê çin o'

 

Ayşe dewam de wina vat: “Dewlemendîyê uca anê Tirkîya roşenê. Pereyê Tirkî yeno xebitnayîş û hewl danê kontrolê ekonomî yeno awankerdiş. Hêzê mîlîtarîst uca de hewl danê uca de hegemonyayêk cografyaya Osmanî awan bikerê, la  tu fêdeyê ci sîyasetê ê şaran rê çin o."

 

‘Ganî hemverê nê vinderê'

 

Ayşe wina qedêna: “Tirkîya hemverê şaran polîtîkayê mîlîtarîst keno. Ganî ma hemverê nê vinderê û reaksîyonê xo ramojna. Hîn rayîrê ma estê. Hinek Pandemî hîn hêvîyê ma zêde kerdibî. Ma vat, lingê sîstemî lerznenê. La goreyê mi emperyalîstan nê ra zî fêde girewtî. Ganî hemverê nînan heme rêxistinbîyayîşê xo bikerê."