Rozerîn Gultekîn

 

STENBOL - Avûkate Tûba Torûn derheqê şîdeto ke îqtîdar û hukm nêvîneno de qisey kerd û vat: "Îqtîdar vernîgirewtişê şîdetî xo rê nêkeno derd. Cinîyan kuçeyanê îstîmlakî ra dûrî fîneno û wazeno sîstemêke serdestîya mêrdeyî bîyaro ca."

 

Tirkîya de şîdetê serê cinî û tutan de roj bi roje zafêr beno. Goreyê bîlançoyê şîdetê dewleta  mêrdeyî, ajansê ma menga verîne ya 2022yî de 31 cinî û 4 tutî ameyê qetilkerdiş. Reyna goreyê çeteleyî 30 cinî û 11 tutî bişik dinyaya xo bedilnayê. Goreyê doneyê Wezaretê Karê Zerî, menga Çileyî de 19 cinî ameyê qetilkerdiş.

 

Avûkate Tûba Torûn derheqê zêdebîyayîşê qetilkerdişê cinîyan de û nêgirewtişê tedbîranê pawitişî de qisey kerd.

 

'Çîyê yenê ciwîyayîş netîceyê bêpolîtîkabîyayîşî yê'

 

Tûba ke heta ewro, ro xeylêk dewayê qetilkerdişî, desteştişî û hêrişê cînsîyetê cinîye pîl ameyo kerdiş  ewnaya, vat ke qanûna hûmare ya 6284î de hewl yeno dayîş ke bêro sîyakerdiş û vat rewşa ke bi tesîr yena ca de, do ciwîya xeylêk cinîyan bêro xelesîyayîş. Tûba wina derg kerd: "Prensîbê îfadeyê cinîyan asas o, yew prensîbî ra tewr asasîye qanûnê humara 6284î ya. Rewşa cinî di endişeyî de bo yan zî şîdet înan rê bêro kerdiş, goreyê nê qanûnî qerarê pawitişî yeno girewtiş. La bi behaneyî no qanûn keyeyî rijneno hêrişkerdişî. Vatî keyeyî yenê rijnayîş. Ma vat keyeyêke de şîdet bibo, xora di ê keyî de bawerî û konseptê keyî meydan ra wedarêno û cinî seba pawitişê xo eşkena her tedbîrî bigîro, vera nê zî eleqeyê qanûnî bi rijnayîşê keyeyî çinî yo. La di netîceyê nê zîhnîyetî û kampanyayê redkerdişî de bi vatişê cinî bawerî nêkenê û waştişê pawitişî ameyê redkerdiş. Verî seba 6 mengî qerarê pawitişî ameyê girewtiş û nika seba mengêke bi zorî yeno dayîş. Ma hetê caardişîyê 6284î de xeylêk zahmetîyan ancenê. No netîceyê bêpolîtîkabîyayîşî yo."

 

'Qerarê pawitişî bi tesîr nîno kerdiş'

 

Tûba dewamîye de behs kerd ke, dimayê qerarê pawitişî seba cinîyan ame dayîş pey ra ganî verguman bêro kontrolkerdiş, la hetê teblîgatkerdene ya vergumanî de zehmetî yenê ciwîyayîş û nê prosesî de cinî reyna şîdet vînenê. Tûba wina îzah kerd: "Wexto qerarê pawitişî  bêro binpaykerdiş, ganî prosedurê binpaykerdişî bêro ca. Seba teblîgat  vergumanî rê  nîno kerdiş, qerarê cezayê zîndanî nîno dayîş. Teblîgnêkerdiş sûcê mexdûrî nîyo, kemanîya nê sîstemî ya. Pêwa xeylêk cinî binê rîskê mergî de yê. Qerarê pawitişî bi tesîr nîno kerdiş."

 

'Dewlete şîdet nêkena derd'

 

Tûba bale ante serê zêdebîyayîşê kiştişê cinîyan û îşaret kerd ke,  konseptê bêcezabîyayîşî zî zaf zêde bîyo û nê çîyî îzah kerdî: "Verguman vera rewşa bêcezaverdayîşî zaneno ke û hewl dano rewşa baş e ra feyde bigîro. Sîdet xemê kesî nîyo. Her çiqas  îqtîdar vajo seba caardişê qanûnê 6284î ra agahînameyan weşênena zî, çi heyf ke nê pêro dîyayîşkî de manenê. Pêkerdişê Stenbolî bi verhîrayî tedbîrê pawitişî rêze kenê. Pêwa ke ma her fersendî de vato bîyarê ca, şewêke de pêkerdiş wedarito. Îqtîdar hetê vernîgirewtişê şîdetî de çîyêke nêkeno û şîdet xo rê nêkeno derd. Cinîyan hepsê keyî keno, kuçeyanê îstîmlakî ra dûrî fîneno û sîstemê xo yo serdest domneno."

 

'Ê ke qeydê înan ê sûcî estê nînê tepiştişî'

 

Tûba dewamîye de bale ante serê tedbîrê vernîgirewtene û vat zîhnîyeto ke şîdetî ano ca nîno bedilnayîş û wina dewam kerd: " Bedilnayîşê zîhnîyetî, bi perwerdeyî û Pêkerdişê Stenbolî dir eşkenê bîyarê ca. Wexto ke zîhnîyetê heqê merdiman bêro roniştiş, wexto ke bêro vatiş ke şîdet çîyêko xirabo, do şîdet zî kemî bibo. Eke cinîyêke her tim tedbîrê pawitişî bigîro, o wext ûca de sûcê tehdayî esto. No verguman sûcê tehdayî ra eşkeno bitepişî yo, la nîno tepiştiş. Fînak Omur Erez: Qatilê Omur Ereze 20 sûcê cîyayî ra qeydê ey bîbî. Na rewşe de ganî verguman zîndan ra nêvejîyayêne,  la nêameyo tepiştişî zî. Tîya de yeno vînayîş ke huqûq bi tesîr nîno caardiş."

 

'Îqtîdar cinîya ke xo pawena keno şeytan'

 

Tûba beyanat da ke, se ra 52(%52)yî qetilkerdişê cinîyan bi sîlehan yeno ca û her kes bi asanî sîleh herêneno û cinîyan qetil keno. Tûba no erjnayîş kerd: "Cinî serê çapemenîya komele de ro edalet gêrenê. Cinî vera endîşeyê ciwîyayîşî sere ro pawitişê meşrû danê. Ganî hukm bi edalet cipersayîş bikero. Fînak dosyaya Melek Îpeke dosyayêk wina bî. Pawitişo meşrû ame ca. La Çîlem Dogan,  Nevîn Yildirim feyde ci ra nêgirewt. Cezayê înan zî nêame fînayîş. Seba mêrdan cazayî yenê fînayîşî la seba cinîyê ke wazena xo bipawo, ceza nîna fînayîş. Îqtîdar cinîya ke xo pawena, keno şeytan."

 

'Ziwanê çapemenîye û tewirê şîdetî'

 

Tûba, ziwanê ke çapemenî ana ca zî rexne kerd û ard ziwan ke, ziwan kiştişê cinîyan de yeno xebetnayîş,  sûc meşrû keno û wina derg kerdî qiseyê xo: "Seba şîdet peynî bêro,  seba  seyyewbînî bêro ca, ma zaf hêdî avêr şinê. Wexto merdim tewirê  şîdetî ra ewneno; şîdetê psîkolojîkî, fîzîkî, ekonomîyî û cînsî babetê vatişî yê. Tu şîdet yewbînan ra nîno aqitnayîş. Netîceyê şîdetê psîkolojîkî zaf reyan, ê fîzîkî ra giranêro. Ganî duştê her tewirê şîdetî de tedbîrê pawitişî bêro girewtiş û cezayê bitesîr bêrê dayîş."

 

'Têkoşînê cinîyan...'

 

Tûba peynîyê qiseyanê xo de wina vat: "Pêwa her çîyî ganî cinî bi umîd bê. Tirkîya de hereketê cinîyan yew hereketêka tewr pîl a.  Qezencê ma yê cidî estê. Ma dest destqezencîyê xo ra vera nêdanê. Ma vanê ke ma do Pêkerdişê Stenbolî pey ra bîyarê û  îmzayê xo reyna berzê. Seba şîdet peynî bêro ganî  Pêkerdişê Stenbolî  bêro ca."