Rojda Aydin

 

Baxçeyê Hevselî ke Lîsteyê Mîrasê Kulturî yê Dinya yê Rêxistina Perwerdeyî, Zanist û Kulturê Neteweyê Yewbîyayeyî (UNESCO) de ca gêno, bi ramitişê ke 8 hezar serrî yeno kerdiş, nameyê xo gane gêno. Baxçeyê Hevselî ke wayîrîye tewir bi tewir heywanan û nebatan keno, bexçe nika bi çinbîyayîşî dir rî bi rî yo.

 

Hemsereka Odaya Mîmaran ê Şubeyê Amedî Selma Aslane derheqê babete de qisey kerd.

 

‘Cayê ke ganî biameyîne pawitiş, ewro nêno pawitiş’

 

Selma, destpêkê qiseykerdişê xo de wina bale ant serê girîngî û xususîyê Baxçeyê Hewselî: "Baxçe ewro bêwayîr ameyo verdayîş û yeno wêrankerdiş. Heyetê Herême ya Amedî çarçewaya Qanûnê Pawitişê Bîyayîşê Tabîatî û Kulturî bi hûmara 2863ine de herême sey wareyê sîte yena îlankerdiş. Nê cayê ke ganî biameyîne pawitiş, ewro nênê pawitiş. Serra 2015ine de seke yeno zanayîş lîsteyê UNESCOyî de ca gêno. Pêwa nê zî rewşa ci ya ewro, verê çiman de yo. Seke ma pêro baş zanê ke wê do ware de xeylêk tewirê mîlçik û heywanî ciwîyenê. La ma ewro ewnîyenê ke hûmara înan kêm bîya.

 

‘Cuya ganeyan nêdanê verê çiman’

 

Selma, dewam de wina qal kerd: “Semedo ke awbendî, HES, vurnayîşê statûyê Çemê Dîcleyî, wedaritişê statûyê çemî û semedê caardişê şert û mercê çirrî, ewro xeylêk problemî yenê ciwîyayîş. Nê pêro zî benê sebebê zêdebîyayîşê qirkerdişî. Labelê, bîyayîşê ocaxê qûmî û birnayîşê daran de problem cîya yo. Hevsel de darî yenê birnayene. Ûca de kulturê ramitişî meslegî aver benê. Ramitişê organîkî ra derbazê ramitişê meslegî yeno kerdiş. Berardişê ke do pîl bibê, do nebatê ke bi dermanê kîmyayî ameyê ramitiş bê. Tehlukeyêk wina esto. Demo ke no yeno kerdiş zî semedê ranti yeno kerdiş. Cuya heywanan, merdiman û ganeyan nêdanê verê çiman û nê xebatan kenê.”

 

‘Bê destûrê heyetî xebat destpê kerdî’

 

Selmaye qiseykerdişê xo de bale ante Baxçeyê Milletî ke seba Bahçelî Baxçeyê Hevselî de ame viraştiş ser û vat: “Uca de baxçeyê pêroyî ame viraştiş. Wexto ke baxçeyê pêroyî ame viraştiş sey projeyêko normal muracatê heyetê pawitişî kerdî. La heyet projeyêko pêameye wazeno. La projeyêko pêameye nîno viraştiş û dest bi projeyêko normal kerdî. Verê ke heyet muracat qebul bikero, xebat dîyayî destpêkerdiş. Bi mudaxaleyê heyetî tay raştkerdişî yenê viraştiş û dima ra dest bi hadreyîya caardişê projeyi kenî. Bado ke heyet muracatî qebul kerd, xebat bi hawayêko hîra ame rayîrberdiş. Pire Des Berî de zî tay xebatî ameyî kerdiş. Wexto ke nê xebatî ameyêne kerdiş, ma bi eşkerayîyan nizdîbîyayîşê xo yê seba viraştişê Baxçeyê Milletî nîşan da. Ma xeylê rayan ard ziwan ke çîyê ke yenê kerdiş zirar danî xoza. Wexto ke Baxçeyê Milletî ame viraştiş, ama ard ziwan ke no zirar dano Sûran û vera planê peyzajî awanîyê ke bêrî viraştiş zirar î. Coka ra ewro qirkerdişê winasî yenê kerdiş.

 

‘Sûr de qirkerdişêkê kulturî ame meydan’

 

Selmaye ard vîrî ke serra 2015î ra dima Sûre de bi îlankerdişê qedexeyê tebervejîyayîşî ra dima xeylê awanîyî ameyî rijnayîş û qirkerdişê kulturî pê ameyî û wina vat: “Cayê ke wayîrê mîrasê cihane yî, bi asanî ameyî çinîkerdiş. Goreyê dîmenanê uyduyan xeylê awanî estî, la awanîyê 6 taxan bi temamî ameyî çinîkerdiş. Nê cayan de awanîyê newe ameyî viraştiş. Nê cayan de çîyê ecêbin vejîyayî raşte. Herême de polîtîkayê bêmerdimverdayîşî yenê rayraberdiş. Sûr kuçeyanê xo yê tengan vera mîyanê lîsteya cihane de ca girewt. Wexto ke ma nika ewnîyenç nê taxan, verê cû ra tu çîyêk nêmendo. Rayîrê hîra û awanîyê bêmerdimî virazîyayî. Tîya saetanê şewe de nîno xebetnayîş, tena roje de yenê xebetnayîş. Baxçeyê Hevselî de zî eynî çî yeno kerdiş û merdim tîya ra yenê dûrîkerdiş. Qirkerdişê xoza, kultur û tarîxî pê yeno. Zerrîya ma vêşena

 

‘Herême de polîtîkayê bêmerdimîye yenê kerdiş’

 

Selma, dîyar kerd ke bi talankerdişê Baxçeyê Hevselî dir yeno waştiş ke vera nê projeye seke kafe, restoran û awanî bêrê viraştiş û vat: “Pirda Des Berî de zî semedê viraştişê kafeye qijî, sîstemê kapîtalîst wazeno ke bi rayîrê rantî serê lingan de bigîro. Cuya gane û merdiman nêno fikirnayîş. Demêk verê herêma Baxçeyê Hevselî û Pirda Des Berî de waştî ke projeye newe bikerê. La semedê reaksîyonan fek ci ra vera dayî. Coka wazenê ke herême bêmerdim verdê.”

 

'Seke çîyêk nêbîyo danê mojnayîş’

 

Selma, qalê Festîvala Rayîrê Kulturî yê Sûrî ke qezaya Sûrî de bi hemkarîya Wezaretê Kultur û Tûrîzmî û Şaredarîya Bajarê Girdî ya Amedî ke binê îdarekarîyê qeyûmî de yeno kerdiş û vat: “Hetêk ra festîvalan betal kenê, la hetêk bîn ra zî bi xo festîvale kenê. Cayê ke dejê şarî esto û bi hezaran welatî koçber bîyê festîvale kenê. Bi no hawayî wazenê dejê şarî bidê xovîrrakerdiş û sey çîyêk çinbo danê mojnayîş.”