Rojda Aydin

 

AMED - Cinîyê ke tewrê Kombîyayîşê Stargehê Cinîyan bîyî vatî ke do 25ê Teşrîna Peyêne de raşteyan de bibî û bin o hawa vernîya qetlîyamê cinîyan bêro girewtiş.

 

25ine Kombîyayîşê  Stargehê Cinîyan û Merkezê Şêwirmenîye Amed de ame destpêkerdiş. Kombîyayîşo ke virêzr dîya destpêkerdiş do heta 14ê Teşrîna Peyêne dewam bikero. Kombîyayîşo ke bi hetkarîya Komeleya Cinîyan ya Rosaye û Weqfê Mor Çatiyî yeno viraştiş de xeylê akademîsyen, rêxistinê cinîyan û aktîvîstî ca gênî û pêro pîya 300 cinîyî tewrê kombîyayîşî bîyî. Kombîyayîş de xeylê babetî girîyayî dest û yenê munaqaşakerdiş. Keye, şîdetê cînsî, sucê hemverê domanan, polîtîkayê şerê taybet, resnayîşê edaletî yê seba cinî û domanan nê babetan ra tay ê.

 

Eynî wextî de kombîyayîşo ke 25ê Teşrîna Peyêne Roja Têkoşînê Vera Şîdetê Serê Cinîyanî ra ver ame viraştiş de xeylê manayin o. Cinîyî ke tewrê kombîyayîşî bîyî bale antî problemê ke 25ê Teşrîna Peyêne ra ver welatî de ameyî cuyayîş ser.

 

‘2009î ra nat zêdebîyayîşê şîdetî se ra 400 bîyo’

 

Mukaddes Alataşa ke tewrê kombîyayîşî bîya ard ziwan ke serranê peyênan de poltîkayê îqtîdarî yê hemverê cinîyan de probleme girdi estî û wina vat: “Bi perspektîfê îdolojîyê xo nizdî benî. Perspektîf û îdeolojîyê înan de îslam û sîstemê kehenperest esto. Wazenê sîstemê îslam û kehenperestî serê cuya cinîyan de pê bîyarî. Sere de pêkerdişê Stenbolî raşte ra wedarnayî û dest bi nê caardişan kerdî. Seba nê çîyî hewl dayî ke qanûnê hûmara 6284î bê mana bikerî. Bi polîtîkayanê xo benê sebeb ke cinî bêrê qetilkerdiş. Coka ra şîdet û qetilkerdişê cinîyan zêdîyayo. Serra 2009î ra nat zêdebîyayîşê şîdetî se ra 400 bîyo. Seba ke rêxistinê cinîyan zêdebîyayîşî ardî ziwan û têkoşîn dayî, îqtîdar mecbur mend ke hûmare pare bikero. Hûmare nêdanî û yeno vatiş ke zêdîyayîşê şîdetê serê cinîyan û kiştişê cinîyan hûmara leşkerê ke şerî de vînî bîyî ra wetêr a.”

 

‘Mabenê cinî û sîstemê kehenperestî de şer esto’

 

Mukaddese dewamê qiseykerdişê xo de vat: “Femînîst, sosyalîstê çep, femînîstê îslamî yan zî cinîyê bînî ke wazenê xo senî îfade bikerî wa bikerî, heme cinîyê ke her raşteyê cuye de seba cinîyan têkoşîn danî, ganî hemverê no zîhnîyetî de bibî yew û têkoşîn bidî. Cayo tewr baş yê raşteyê têkoşînî kuçe yî. Ganî cinî vejîyê raşteyan û hemverê heqê xo yê ke yenê binpaykerdiş, asayîşê cinîyan û çîyê ke cuya înan tehdît kenî de têkoşîn bikerî. No zî yeno manaya xurtkerdişê têkoşînê hemverê cinîyan yê ke her raşteyê cuye de xover danî, heme raşteyê rayaumûmîye, çapemenîye û heme beşê komelî de mîyanê aştîye de bicuyî. Mabenê cinî û sîstemê kehenperestî de şerê bi hezaran serran esto. Mi gore wezîfeyo hempar yê heme hetan oyo ke hemverê nê caardişan de têkoşîn bikerî. Ganî ma dawetê raşteyan bikerî. Ganî ma vatişê xo bi rengêko berz vajî. Ganî ma cinî nê çîyan bikerî, nê nê 25o roj bir oje kiştişê cinîyan zêde bibo. Xeylê nimuneyî estî ke eynî çî Afganistan, Pakistan û Îranî de yenî kerdiş û dest ronîyayo heqê cinîyan ser û çinîkerdiş. Sey laçikê klasîkî yenê mojnayîş, la raştîye de heme heqê cinîyan yeno binpaykerdiş. Lazim o pêro rêxistinê cinîyan yê mîyanneteweyîya reyde bêro têkişt.”

 

‘Ma do seba heqê xo têkoşîn bikerê’

 

Endama Rayîrberîya Komeleya Cinîyan ya Yaşamevî ya Rihaye Sevînç Îzole bale ant hewteyê 25ê Teşrîna Peyêne Roja Têkoşînê Vera Şîdetê Serê Cinîyanî ser û da zanayîş ke hemverê cinîyan de polîtîkayê lêşinî yenê rayraberdiş. Sevînçe wina domnaye: “Ma hetê problemanê cinîyan de probmlemanê zaf giranan reyde rî bi rî manenî. Netîceyê polîtîkayê bêcezaverdayîşî de şîdet û qetlîyamê serê cinîyan ewro yeno cuyayîş. Ma her roje xeberê qetilkerdişê cinîyan vînenê û eşnawenê. Na rewşe êdî qetilkerdişê cinîyan derbaz kerda û resaya merheleya qirkerdişî. Vatişê ssey ‘Cayê cinîyan keye yo, wayîr vejîyayîşê domananê xo û cayê înan hetê keyeyê înan o’ ke şîdeto ke ma ewro cuyenî zêde kenî û heta meşru mojnenî. Çîyo yewine ke hêz bido ma paştdayîşê cinîyan û ganî 25ê Teşrîna Peyêne de bêro mojnayîş. Ganî ma wayîrê deskewtişê ke ma bi têkoşînî girewtî dest vejîyî. Bêrêne ma seba heqê xo têkoşîn bikerî.”

 

‘Ma do têkoşînî berz bikerê’

 

Cinîyan ra tewr peynî Baroyê Dîlokî û endama OHDyî Avûkat Dîlan Aydine qisey kerd û wina vat: “Her çend ke raşteyê cuye de heqê cinîyan bêro binpaykerdiş zî na rewşe hetê hukmî ra wetêr a. Demê peyênan de hukm nizdîbîyayîşê xo eşkera mojna û nîno înkarkerdiş ke hetê kerdoxan de yo. Camêrdê bînî camêrdanê ke bêceza yenê veradayîş ra hêz gênî û şîdetê serê cinîyan zêde beno. Dîlok seba heme caardişê dewlete cayêko pîlot o. Eke qerarêk hîra bibo, sere de Dîlokî ra derbaz beno. Dadger Dîlok de bi hîssanê cîyayan qeraran dano. Dadger û dozger caardişanê şîdetî de empati nêkenî. Eke ez nimune xo ra bida, wexato ke mi etekêka kilm xora da û çaqeyê xo eşt serê yewbînan dadger îqaz da mi. La maseyêk verê mi de estbî. Eke o nêewnîyayêne mi nêdîyêne. Tabî ma reaksiyon mojna û îtîraz kerd. Her hetî ra tedaya hemverê cinîyan zêde ya. Lazim o ma mil bidî yewbînan û têkoşîn bikerî. Eke ma welatêko seyyewbînan de bicuyayêne, belkî lazim êkerdêne ke ma bibayêne femînîst. 25ê Teşrîna Peyêne de ma do bi sloganê ke vajî kerdox dîyar o, kerdox şîdeto serdest o, raşteyan de bibê.”