Fîgen Yuksekdag: 25ê Teşrîna Peyêne ganî biba mîladê serkewtişî yê cinîyan

 

Habîbe Eren

 

ANQARA - Hemsereka Pêroyî ya verên ya HDPyî Fîgen Yuksekdage da zanayîş ke Tirkîya rejîmê şerîato fermî nê, rejîmê şerîato dûrî û fîîlî ya û vat: “Ewro 25ê Teşrîna Peyêne yê vernîya ma, ganî biba mîladê serkewtişê ‘Cinîyê ke porê xo tira kenê’.”

 

Şîdetê AKPyî yê 20 serrî ke hemverê cinîyan de dewam keno, ewro tena raşteyan de nê, tesîrê xo bi raşteyê sîyasî de zî keno. Bi desan cinîyê ke raşteyê sîyasetî de seba azadîya cinî û seyyewbînanîye têkoşîn danê, ya sîyasetî ta yenê dûrîkerdiş ya zî bi ziwanê ke şuxulnenê şîdetê xo mojnenê. AKP ya ke 20 serrî yo çim verdayo destkewtişê cinîyan, cinîyê ke sere nêronenê û têkoşîn danê rê bi hukmî cewab danê. Îqtîdar cezayê tewr giranan dano cinîyê sîyasetmedar yê ke zîndanan de têkoşînê cinîyan dewam kenê û şîdetê xo mojneno înan.

 

Hemsereka Pêroyî ya verêne ya Partîya Demokratîke ya Şaran (HDP) Fîgen Yuksekdaga ke bi serran têkoşînê cinîyan de aktîf ca girewtêne û her tewir rîyê îqtîdarî yê leşînî reyde ameye rî bi rî rê zîndan de zî aye rê dewaye ameye akerdiş. Fîgene cewab daye persanê ajansê ma yê derheqê 25ê Teşrîna Peyêne Roja Têkoşînê Vera Şîdetê Serê Cinîyanî de.

 

* No proseso ke kiştişê cinîyan Tirkîya û dinya de zêde bîyo de ma nizdîyê 25ê Teşrîna Peyêne Roja Têkoşînê Vera Şîdetê Serê Cinîyan benê. Şima zêdebîyayîşê kiştişê cinîyan senî ercnenê? 

 

Êdî eşkera yo û hewce bi îzahkerdişî çinî yo ke îqtîdar şîdet û kiştişê cinîyan hîna gur keno. Na rewşe hetê îdeolojîk, polîtîk, huqûq û xeylê hetan de pê yena. Heto bîn de zî cinîyan hepsê keyeyî keno, bîyayîşê cinîye yê raşteyê ekonomî, komel û sîyasî de nêwazeno û xeta îdeolojîkî xorî keno. Tarîkatî yê ke dînî şuxulnenê û cuya cinîye sîya kenê, camêrd û profîlê polîtîk-îdeolojîkî yê îqtîdarî awan kenê. Kinc û xoradayîşê cinîyan, terzê cuye, waştişê fek vera dayîşî û sere nêronayîşê hemverê otorîteyê camêrdî suc yeno hesibnayîş. No dagirkerdiş dewlete ra dest pêkeno û heta dezgehanê çapemenî û hukmî derg bîyo û şîdetî meşru keno. Cînayetî ameyî merheleya qirkerdişî. Hemverê na raştîye de têkoşînêk bi tesîr çin o. Çimkî waştişêk wina çin o. Îqtîdaro camêrd qetilkerdişê cinîyan sey ‘raştîya fitratî’ vîneno û normal keno. Eynî nizdîbîyayîşî cînayetê karî de zî estê.

 

Senî nîno astengkerdiş? Seba astengkerdişî çi yeno kerdiş? Tenezul nêkenê ke cewabê nê persan zî bidê. Kiştişê cinîyan esasê sinife û îdeolojîkî mojneno. Îdareyê polîtîk û huqûqî, sîstemê hukm, bê maben camêrdanê çimsûran teşwîqê şîdetî kenî. Dewayê cînayetî de ‘rewşa baş’ hema camêrdîye de yo. Camêrdê kiştox û îşkencekarî bi birîndarî yenê muhakemekerdiş û serbest yenê veradayîş. Wexto ke vejîyenî zî cinîyê ke birîndar kerdî qetil kenî. Îqtîdar nê çîyî nêxerepneno. Çimkî wazeno ke no îşkenceyo ke pê ano heme cuya rojane ya komelî de ca bîyaro. Hedef cinî û doman î. Coka ra 25ê Teşrîna Peyêne xeylê muhîm a. Ma zerre de şîdetê dewlete yê camêrdî reyde yenê rî bi rî. La bi mîlyonan wayê ma teber de nînê hesibnayîş. Polîtîkaya zext û hepskerdişî serê heme cinîyan de vila bena. 25ê Teşrîna Peyêne sey roja zîhnîyet û xoverdayîşî yê hemverê AKP û MHPyî ya. Ma bawerê ke do ewserre gamê yewbîyaye, rêxistinkerde û serkêşî bêrî eştiş.

 

*Pêkerdişê Stenbolî bi qerarê serekkomarî ame antiş. Mehkemaya Berz netîceyê dewayê ke ameyî akerdiş de vat ‘qerarê serekkomarî nêeşkeno bêro cipersnayîş’. Şima antişê nê pêkerdişo muhîm senî ercnenê? Tîya ra pê çina vernîya cinîyan de yo?

 

Antişê Pêkerdişê Stenbolî seba vernîgirewtişê têgêrayîşê cinîyan bî. Eynî wextî de seba çimtersnayîşê cinîyan bî. Coka ra hewl danî ke pêkerdişê mîyanneteweyî raşte ra wedarnî. Wazenê cinîyan bêçare vera bidî, bêumud vera bidî û serdestîya camêrdî dewam bikero. Bi caardişê faşîstî waştî bitersnî.

 

Binê zîhnîyetê yew camêrdî de sîstemê serdest yê camêrdî dişmenîye de bîyî yew cephe. Coka ra qerarê Mehkemaya Berze ma şaş nêkerd. Dewleto camêrd, muhakemekerdişê camêrdî şekil keno. Dezgehê muhakemekerdişî yê berzî sey mercîyê tesdîqkerdişî yê Qesrî xebetîyenî. Bêşik îtîraz û ciperdayîşê heqî yê seba babeta betalkerdişê pêkerdişî lazim o. La pêkerdiş kam ca de ame qezenckerdiş se do ewca de bêro pawitiş zî. Yanî raşteyî… Têkoşîn eşkeno bêro berzkerdiş û destkewtişê hîna averî bêrî qezenckerdiş. Coka ra ganî ma hîna zêde verê xo bidî raşteyan û polîtîkaye.

 

*Îran de Jîna Mahsa Emînî hetê rejîmê molla ra bi bahaneyê porê aye ameyo vînayîş ameye qetilkerdiş, Mêrdîn de Pakîstan Oner seba porê xo akerd, mêrdeyê aye, aye qetil kerd. Afganîstan de Talîbanan her çî cinîyan rê qedexe kerdo. Hemverê nê zîhnîyetê ke şibîyeno yewbînan têkoşînêk senîn lazim o? 

 

Ez destpêk de cinîyanê Îranijan silam kena. Qetilkerdişê cinîya Kurde Jîna Mahsa Emînî rîyê tarî yê hegemonya faşîstî yê dîndarê kanperestîyê  Rojhelatê Mîyanên mojneno. Îran de kiştişê cinîyan ê bi destê dewlete yenê kerdiş, newe nîyê. 1979ine de xespkerdişê şorişê şarî ê hemverê şahî de bi ca ame de, bi hezaran cinî ameyî qetilkerdiş û desteştişî kerdî. No eynî rejîm o. Ma qalê îqtîdarîyêk ke vernê de hêrişê cinîyan kenê, vernê de cinîyan kenê kole û serê koletî de zî  îqtîdarê xo awan kenê, kenê. Ewro ma ewnîyenê ke cinîyê netew û nasnameyê cîya Îran de rayberî kenê.

 

Pêro dinya hemfikir o ke çîyê yenê ciwîyayîş, şorişê cinîyan ê. Raştîya bîn a zelale zî na ya, rejîmê tedawerdoxî yê Rojhelatê Mîyanên serewedaritişê şarî û şorişê cinîyan gur kenê. Vatişê ke do seserra 21ine biba serdemê şorişê cinî xurt bena. Rejîmo faşîst ê Tirkîya zî bi caardişê xo Îran û Afganîstanî ra cîya nîyo. Demo ke Talîban ame serê Afganîstanî, Erdoganî vat ‘Ma nêzdîyê yewbînan ê’. Dima ra Tirkîya sewîyeya fermî de Talîbanî kerd meyman. Bi Îranî dir zî tena mabêne înan de cîyayîya mezhebî esta.

 

Sey şima zî vanê zîhniyet sey yewbînan o la Tirkîya rejîmê şerîatî yê fermî nîya, rejîmê şerîatî yê dûr û fîîlî esta. Sere de bi DAIŞ û xeylêk rêxistinê ke cinîyan çin hesibnenê, qetil kenê û kenê kole reyde mîyanê hemkarî de yê. Rejîmê şerîatî yê akerde ke îşkence û qetilkerdişê cinyan bi destê polîsê exlaqî keno, Tirkîya de bi destê mêrde, waşte, merdim, destgirewte û camêrdê ke dest ci ra vera dayê, yeno kerdiş. Tena destê ke Pakîstan Oner û Jîna Mahsa Amînî qetil kerdê, cîya yê. Zîhnîyet eynî yo. 

 

*Şima siyasetmedarê cinî çi ciwîyenê? Tewr peyîn Garîbe Gezer rê zîndan de desteştiş ci rê ame kerdiş û dima ra ver bi întîxarî berdî. Zîndanan de hetê  şîdetê hemverê cinîyan çî yo?

 

Hêrişê ke resayê îşkenceyan yê hemverê cinîyanê tepişteyan bi hawayêke sîstematîk dewam keno. Cigêrayîşî zitî, rûmet şikineno û yê ke nê qebûl nêkenê bi cezayê hucreyî reyde yenê rî bi rî. Serê  beden û ruhê cinîyan de sewîyeya xidar de tecrîd, îzolasyon û cezayê hucreyê yew kesî rayîr vera nêweşîyanê giranan akeno. Cinîyê ke tutê înan estê û  rewşa tutan zî krîzê merdimayî yo. Çarçewaya terorî de bi hezaran dayîkan kerdî tepişteyê sîyasî û xeylêk heqê ke tepişteyê edlî rê ameyê naskerdiş bêpar verdayê. 

 

Hewl danê serê merdişê Garîbe Gezer zî padê. Xora qerarê nêtaqîbkerdişî dayî serê cipersayîşî û muracatê sûcî. Serebûtê merdişî de helwestê ke merdeyî sûcdar kenê bîyo rutîn. Sazgehê înfazî sey makîneyê mergî û nêweşî şuxilênê. Ma nika prosesêkê ke îqtîdar zerrîya ci kamî wazeno tepişneno ra derbaz benê. Seba nê ganî hîsgêrîyê hemverê nê babete de hîra bibo.

 

*Şima tepişteyê cinî 25ê Teşrîna Peyêne senîn pêşwazî kenê?

 

Şima tebera hemverê şîdet û zîhniyetê serdetî yê camêrdan de vengê xo berz kenê û ma tepişteyê cinî zî bi veng û berzbîyayîşê îradeyî ra nê hîsî ciwîyenê. Ma hîs kenê ke ma eynî ruhî de bibê yew. Nê 25ê Teşrîna Peyêne zî têkoşînê hemverê her tewirê şîdetî do qerardayîşê destkewtiş û xoverdayîşî pîl bikero.

 

*Seba cinîyan venga şima çi ya?

 

Şorişê Cinî yê 10 serrî verê Rojawan de vejîya werte bi sloganê ‘Jin jiyan azadî’ dest pêkerd. Ewro Îran de zî  cepheyê tevgerê şorişê cinîyan de no slogan yeno  berzkerdiş. Ma vînenê ke şorişê cinîyan ê Rojawanî îlham dayo heme cinîyê dinya. Serewedaritişê bi qetilkerdişê cinîya Kurde Jîna Mahsa dest pêkerd, bi qetilkerdişê cinîya ciwane ya Azerî Hadî Necafî berd noktaya cor. Cinîyan bi serewedaritiş, cesaret û hişmendîyê xo şarî kerdî yew. Çalakî û paştdayîşî de yewîye, her çiqas cografya cîya bê zî na pirda serkewtişî yê hempar a cinîyan o. Ewro û 25ê Teşrîna Peyêne yê vernîya ma, ganî bibê mîladê serkewtişî ‘Cinîyê ke porê xo kenê ale’.”