Kadınların isyanı her yerde 

 

Elfazi Toral

 

HABER MERKEZİ - Kürt kadın Jîna Emînî’nin Tahran’da katledilmesinden sonra İran ve Rojhilat kentlerinde kadınların “Jin jiyan azadi” sloganı ile başlayan isyanları birinci yılını doldururken, isyan adım adım her yöne doğru akmaya devam ediyor. 

 

İran hükümetinin devrimle beraber kadınları da kazanımlarını da yok sayan yönetimine karşı Rojhilat ve İran kentlerinde kadınlar öncülüğünde başlayan direniş bugün de devam ediyor. Yaşamın her alanında tecrit edilmek istenen kadınların direnişi, son bir yılda sınırları da aşarak, dünyaya yayıldı. 

 

Dosyamızın ikinci bölümünde, 16 Eylül 2022’de İran hükümetine bağlı güçler tarafından işkence edilerek katledilen Kürt kadın Jîna Emînî şahsında, kadınlar öncülüğünde Rojhilat ve İran’da başlayan direnişi hatırlayalım. 

 

Devrim sonrasında zorunlu başörtüye karşı direnişin sürdüğü Rojhilat ve İran’da kadınların dönemsel olarak yaptığı eylemler, İran hükümetine bağlı güçler tarafından son bir yıldır baskı, gözaltı, tutuklama ve işkenceye rağmen sürüyor. 16 Eylül’den itibaren İran ve Rojhilat kentlerinde kadın, erkek, çocuk, yediden yetmişe binlerce kişi, alanlara çıkarak direnişe katılıyor. 

 

Gazeteci Nilüfer Hamedi, Jîna’nın katledildiği haberini ilk duyuran gazetecidir ve Jîna’nın cenaze töreninde atılan ‘Jin jiyan azadî’ sloganını duyuran gazeteci ise Elaha Muhammedi olur. Her iki gazeteci 8 Kasım günü devlete karşı propaganda yapmak ve ulusal güvenliğe karşı komploda bulunmakla suçlanır. Jîna’nın katledilmesi ardından benzeri görülmemiş bir isyan başlar. İsyana katılan yüzlerce kişi katledilirken, yüzlercesi de yaralanır. Gazetecilerin de aralarında olduğu binlerce kişi tutuklanır. 

 

Her geçen gün büyüyen isyana dünyanın her yerinden destek olmak için eylemler yapılır. Jîna’nın katledilmesiyle başlayan isyan dünyada yankılanırken halklar sokaklara akın eder. Dünyanın her yerinden bu isyana, eylemler, etkinlikler, şarkılar, ödüller, sanatlarla destek yağmaya başlar. Dünyanın sloganı haline gelen “Jîn jîyan azadî” felsefesi isyanla birlikte sürece damgasını vurur.

 

Başörtüler yakıldı

 

Kadınlar başörtülerini yakarak isyanı günden güne büyütürken eylemde en ön saflarda yerlerini alırlar. İsyanın ilk anlarından itibaren cadde ve sokaklardaki eylemlerin öncülüğünü üstlenen kadınlar başörtülerini çıkararak İran hükümetinin dayatmalarına karşı geldiklerini bir kez daha gösterir. Başörtülerini ateşe veren kadınların isyanı “Jîn jîyan azadî” fikriyatı ile tüm dünyada yankı uyandırır. Kadınlar isyanlarını kustukları sokaklarda şarkılar, dans ve sloganlarla sürdürdükleri eylemlerinde kendi renklerini de alanlara taşır. Kadınlar öncülüğünde hızla büyüyen isyan, tüm baskılara rağmen sürüyor.

 

Jîna Emînî için tek yürek oldular

 

Jîna’nın katledilmesiyle hızla büyüyen ve tüm dünyada çeşitli protestolara yol açan bu isyanla beraber halklar tek yürek olur. İsyana destek amacıyla Jîna Emînî Grubu tarafından hazırlanan “Min jin in” ismi ile bir klip yayınlanır. Dersimli kadınlar Jîna için protesto eylemlerinde saçlarını keser. Hızla büyüyen “Jin jiyan azadî” fikriyatı öncülüğünde eylemler aralıksız sürer.  Kürt Kadın Hareketi TJK-F, Jin Jiyan Azadî Platformu, Fransa Ulusal Kadın Koordinasyonu, Solidaires Sendikalar Birliği, Alerta Feminista, 10. Paris Belediyesi partneryasında 23 Aralık ve 9 Ocak’ta katledilen Kürt kadınların anısına “Jin Jiyan Azadî, İntikamımız Kadın Devrimi olacak” şiarıyla Fransa’nın başkenti Paris’te buluşur.

 

Tutsak Kürt kadınlardan isyana destek!

 

Yine direniş ruhuna sahip olan ve Sincan Kadın Kapalı Cezaevi’nde tutsak olan Saadet Akın sürdürdüğü mücadele çemberinde isyana sessiz kalmayarak Jîna için 16 Ekim 2022’de, parmaklıklar arasında Kurmancî “Jîna jînda bû jin jiyan” isimli stranı haftalık aile telefon görüşmesinde seslendirerek isyana destekte bulunur. 20 Ekim 2022’de, “Va Cûdî û va ye ev ax” şiarıyla başlayan Amed Şehir Tiyatrosu’nun 8'inci Tiyatro Festivali’nde oyuncu Berfin Emektar, “Jîna Emini için sahnedeyiz!” diyerek oyunlarını Jîna’ya adayarak direnişi büyütür. “Jin jiyan azadî” felsefesi günden güne büyürken Kürt kadının sembolleşen sloganı tüm dünyaya yayılır. 21 Ekim 2022’de Spotify’ye katılan Kraliyet unvanından vazgeçen Sussex Düşesi Meghan Markle, kadınlarla yapılan bu etkinliğe üzerinde “Jin jiyan azadî” yazılı tişört ile katılarak “Jin jiyan azadî” felsefesinin tüm kadınlara nasıl ilham kaynağı haline geldiğini de gözler önüne serer. Yine aynı gün Koma JinMa da, Güney Kurdistan’da Silêmanî kentinde katledilen Jineoloji Araştırma Merkez üyesi akademisyen ve gazeteci Nagihan Akarsel ile Jîna anısına “Jin jiyan azadî” adlı şarkıyı besteler. 

 

Ardı arkası kesilmeyen isyanlar!

 

22 Ekim 2022’de de şarkıcı Sıla, çıkarttığı son parçasını Jîna’ya adar. “Kalksın uyuyanlar” adlı parçanın klibinde, Jîna’nın katledilmesiyle simgeleşen saçlardan oluşan bayrağa da yer veren Sıla, “Dirençli ellerinizi çareyle tutmaya yemin ettim” diyerek, Rojhilat ve tüm dünyadaki kadın mücadelesinin yanında olacağının mesajını paylaşır. 30 Ekim 2022’de Kurmancî, Zazakî ve Türkçe folk rock türlerinde müzik üreten Bajar grubu, Jîna anısına Kurmancî “Rabe”(Kalk) isimli şarkıyı besteler. 12 Kasım 2022’de Şakran Kadın Kapalı Cezaevi'nde tutulan Medine Orhan, Jîna'nın resimlerini çizer. Medine’nin, Jîna’nın kesilen saçlarından yeşeren direnişi konu aldığı fotoğrafları, Jîna’nın bir ağacın gövdesinde yeşerdiği, etrafından ise çok sayıda saçları uzun kadınların siluetlerini çizer. Komîna Tevna Jinê adlı müzik grubu da söz ve müziği tutsak Saadet Akın'a ait olan “Jîna” adlı şarkıyı düzenleyip yorumlayarak, Kadına Yönelik Şiddete Karşı Mücadele Günü olan 25 Kasım 2022'de yayınlar.  

 

Ödüller Jîna’ya

 

Aynı zaman da oyuncu Ezgi Mola ise 5 Aralık 2022’de düzenlenen 48’inci Altın Kelebek Ödülleri’nde aldığı “En İyi Komedi Dizisi Kadın Oyuncu” ödülünü Jîna’ya adayarak direnişi selamlar. Shervin Hajipoor’un Jîna ve kadın direnişine ilişkin yazdığı “Beraye Azadi” adlı şarkı bir marş haline gelerek, dünyanın farklı yerlerinde müzisyenler tarafından seslendirilir ve bu, büyük ses getiren destek mesajlarından biri olur. Hindistan’ın Kerala eyaletine bağlı Thiruvananthapuram’da 1996 yılından bu yana Kerala Devlet Kültürel İşler Departmanı adına Kerala Eyaleti Chalachitra Akademisi tarafından düzenlenen festivalin 27'ncisinde bu yıl “Yılın Sinema Ruhu Ödülü”, 9 Aralık 2022 tarihinde Jîna’nın katledilmesi ardından başlayan direnişi destekleyen sinemacı Mehnaz Mohammadi'ye verilir. Ev hapsinde olduğu için törene katılamayan Mehnaz, kestiği bir tutam saçını festivale gönderir. 

 

‘Jin, jiyan, azadî’

 

Yunanistanlı film yapımcısı ve proje tasarımcısı Athina Rachel Sangari tarafından okunan Mahnaz’ın mesajında ise “Bu çektiğim acıyı göstermek için kısa kesilmiş saçlarım. Çektiğim ıstırabın sonunu simgeliyor. Kalk ve devam et. Birçok genç öldürülüyor ve idam ediliyor. Dün, 8 Aralık 2022'de, 23 yaşındaki Muhsin Şikari’nin adaletsizliği protesto ettiği için idam edildi. Bunu size gönderiyorum, çünkü bugünlerde doğal haklarımızı geri almak için hepimizin dayanışmaya ihtiyacı olduğunu biliyorum. Jin, jiyan, azadî” ifadeleriyle isyana destek olur.

  

Şarkılara ve resimlere uzanan Jîna isyanı

 

Yine grafik tasarımcı ve ressam Aslı Filiz de Hamburg’da Neues Amt Sanat Galerisi’nde “Yaşayan Kadınlar” adlı üçüncü kişisel sergisindeki resim çalışmalarında, katledilen ve hukuksuzluğa uğrayan kadınları ele alan Aslı, Jîna’yı da resmetti resimlerinde işledi. Müzisyen Hozan Canê, Kurmancî seslendirdiği şarkı ile 20 Ocak’ta yayınladığı Jîna Emînî’  isimli klibini Rojhilat’tan tüm dünyaya yayılan kadın mücadelesi ile Jîna’ya armağan eder.

 

‘Jin jiyan azadî’ isyanı

 

Jîna’nın katledilmesinin ardından Kürt kadınların felsefesi olan “Jin jiyan azadî” isyanı başlar ve bu isyan tüm dünyada yankılanır. Jîna’nın katledilmesinin ardından büyük bir isyana ve büyük protestolara imza atan İran ve Rojhilat’ta protestolar sırasında binlerce kişi katledilir. Bunun yanı sıra da binlerce kişi yaralanırken yüzlerce kişi de tutuklanır. Jîna’nın katledilişinin yıl dönümü yaklaşırken baskılar da giderek artar. Baskılar karşısında kadınlar ise direnişi “jin jiyan azadî” felsefesiyle taçlandırırken tüm dünyaya ilham saçan bir isyana dönüşür.

 

Jîna Emînî isyanı

 

Tüm baskı, tutuklama ve katledilmeye rağmen bir an olsun direnmekten seslerini yükselterek protesto etmekten vazgeçmeyen kadınlar, “Jin jiyan azadi” felsefesiyle  yaşamı daha anlamlı kılmaya devam eder.  Onlarca kadın katledilirken onlarca gazeteci kadın ise bu direnişi duyurdukları için tutuklanır. İran ve Rojhilat’ta başlayan isyan kısa sürede Ortadoğu başta olmak üzere dünya genelinde etkisini gösterir. Jîna için dünyada protestolar sürerken direnişe her geçen gün bir yenisi de eklenir. 

 

Büyüyen isyanla birlikte gözaltı ve tutuklamalar!

 

Dönemin dini lideri Ayetullah Humeyni'nin emriyle İranlı yetkililer tarafından siyasi tutsaklara yönelik 19 Temmuz 1988’de başlayan ve yaklaşık 5 ay süren infazlarda bin ile 30 bin arasında siyasi tutsak idam edilir. Ülkede 32 kentte yapılan bu infazlara “1988 Massacre” adı verilir. Maryam Akbari Monfared’in; Abdolreza Akbari Monfared, Roghieh Akbari Monfared isimli 2 kardeş 1988 Massacre olaylarında siyasi gerekçelerle idam edilir. Akbari Monferad’in Gholamreza Akbari Monfared isimli abisi ise 1983 yılında tutulduğu Evin Cezaevi’nde işkenceyle katledilirken Alireza Akbari Monfared isimli abisi ise 1981'de idam edilir.  Maryam’ın iki kardeşinin cenazelerinin yeri ise hala bilinmiyor. İran rejiminin işkence ile katletme yöntemlerinin ardı arkası günümüze kadar da kesilmez.

 

İdam cezaları devam ediyor

 

Jîna, İran hükümeti tarafından katledildikten sonra gazeteci Nazila Maroofian Jîna’nın babasıyla röportaj yaptığı için darp edilerek gözaltına alındıktan sonra tutuklanır. Nazila, katletmelere ve işkencelere karşı açlık grevine girerek protestosunu sürdürüyor. Nazila, sorumlular cezalandırılmadığı sürece greve devam edeceğini duyurmuştu. Jîna Emînî’nin 40’ıncı gün anmasına katılan aktivist Sarwar Melai de, 3 yıl 6 ay hapis cezası almıştı. İşkence ve katliamların hala sürdüğü İran’da Jîna’nin katledilmesinden sonra başlayan “Jin, jiyan, azadî” eylemlerine katıldıkları gerekçesiyle Mahabad ve Urmiyeli Yasin Mustafapour, Salah Mousavi Rad, Iraj Ebrahimzadeh ve Behnam Rasekhnia ile Rahim Shamee’ye hapis cezası verilir. İran’da, iki tutuklu daha idam edilir. Kirman Eyaleti’ne bağlı Kahnuj kentinde tutuklu bulunan Naroi Sahargah ile Sakız Cezaevi’ndeki isyan sırasında firar eden ve daha sonra tekrar tutuklanan Soresh Maruti adlı tutuklular da idam edilir. Tutuklulardan Maruti’ye, "cinayet" suçundan idam cezası verilmişti. İran hükümetinin baskılarına rağmen halk, isyanından geri adım atmaz, İran petrol işçileri de isyanda yer alarak protesto eylemlerine, gerçekleştirdikleri grevle destek olur. 

 

58 öğretim üyesi akademisyenin görevine son verildi

 

İsyan büyüdükçe sindirme ve saldırı politikaları da artar. Jîna’nın eylemine katıldığı gerekçesiyle tutuklanan 35 yaşındaki Javad Rouhi, cezaevinde yaşamını kaybeder. Javad Rouhi yaşamını yitirmesi üzerine İran'daki aktivistler, Javad’ın ölümünden yetkilileri sorumlu tutar.  İran, bronz madalya sahibi güreşçi Masoumeh Soleimani'ye bir yıl hapis cezası verir. İran’da ev baskınıyla gözaltına alınan Jîna Emînî’nin amcası Safa Ali de tutuklanır.  Eylemcileri tutuklayarak cezaevine gönderse de direniş cezaevlerinde de devam eder. Yine Rojhilat ve İran’da cezaevinde 3 Ekim 2022 tarihinden bu yana tutsak olan aktivist Bahareh Hedayat, direnişe destek vermek, tutsak gazeteciler Nilüfer Hamedi ve Elaha Mohammadi’ye verilen cezayı ve tutulduğu cezaevinde yaşamını yitiren Cevad Ruhi’nin şüpheli ölümünü protesto etmek amacıyla 31 Ağustos’ta açlık grevini başlattığını duyurur. İran hükümetinin bitmeyen baskıları her geçen gün artarken “Jin jiyan azadî” felsefesiyle eylemcilere destek verdikleri için 58 akademisyenin görevine son verir.

 

2023 yılının ilk 8 ayında cezaevlerinde 6 kişi işkenceyle katledildi

 

İnsan Hakları Örgütü, (IHRNGO) Kasım 2022 yılında İran ve Rojhilat’ta süren direnişe dönük İran hükümetinin saldırıları sonucu 378 kişinin katledildiğini, 16 bin 813 kişinin ise gözaltına alındığını duyurur. IHRNGO, aynı zamanda Jîna’nın isyanından sonra başlayan protesto eylemlerinde yaşamını kaybedenlerin sayısının 277’ye ulaştığını da duyurur. Norveç merkezli İran İnsan Hakları Örgütü, İran'da 16 Eylül'de başlayan gösteriler sırasında katledilenlerin sayısının 416'ya yükseldiğini açıklar. Yine, İnsan hakları örgütlerinin teyit edebildiği rakamlara göre eylemler sırasında 500 kişi katledilir ve en az 18 bin kişi gözaltına alınır. Bin 500 kişi ise ölüm cezası gerektiren suçlamalarla yargılanmaya devam ediyor. Hengaw’ın Ağustos ayı raporuna göre ise, İran’da bir ayda en az 74 kişi idam edilirken, 264 kişi de tutuklanır. Hengaw İnsan Hakları Örgütü, 2023 Ağustos ayı İran’a dair raporunda, Ağustos ayında en az 74 kişi idam edildiğini belirtir. İdam edilenlerin 16’sı Beluci, 10’ü Kürt ve 8’i Türk.  Rapora göre, Ağustos ayında ülke genelinde en az 264 yurttaş tutuklanırken, bunlardan 116’sının Kürt, 22’sinin Gilak, 20’sinin Türk ve 14’ünün Beluci olduğu kaydedilir. Yine raporda yer alan verilerde, tutuklananların en az 36’sının kadın ve 11’inin çocuk olduğu, tutuklanan kadınların 15’inin Kürt, 11’inin ise Bahai olduğu ifade edilir. Rapora göre, Ağustos ayında en az 6 gazeteci, 7 sanatçı ve aktör tutuklanır. Rapora göre, 2023 yılının ilk 8 ayında İran’da bulunan farklı cezaevlerinde 6 kişi işkence ve kötü muamele sonucu hayatını kaybeder. Hayatını kaybedenlerden 3’ünün Kürt olduğu da eklenir.

 

İsyanlarını Newroz’a da taşıdılar

 

Rojhilat ve İran kentlerinde başlayan “Jin jiyan azadî” felsefesiyle sürdürülen direnişe destek verenlere yönelik baskıların her geçen gün devamlılığını sürdürdüğü öğrenilirken çok sayıda çocuk da İran hükümeti tarafından kaçırılır. Tüm baskı ve tutuklamalara rağmen isyanı büyüten kadınlar bir an olsun durmaz. İran ve Rojhilat’ ta 2023 Newroz’unda da isyanlarını Newroz alanlarına taşırlar. Ateş yakarak alanları dolduran halk temel sloganları olan  “Jîn, jîyan, azadî” diye haykırır. Kadınlar en ön safhalarda başörtüleriyle ateşi tutuştururken, ateş etrafında dans ve sloganlar eşliğinde mücadelenin vurguları bir kez daha açığa çıkar. Aynı şekilde birçok ülkenin farklı kentlerinde bir araya gelen binlerce kişi, Newroz ateşini yakarken hükümet temsilcilerinin fotoğraflarını yakar. Bu durum, halkın İran hükümetini kabul etmediklerinin bir kanıtı olur. Binlerce kişi daha sonra yürüyüş yaparak, “Şehitler ölmez. Anne evladının yasını tutma, intikamını alacağız” sloganlarını atar. 

 

Günden güne tüm dünyaya yayılan isyan!

 

Sadece İran ve Rojhilat’ta değil birçok ülkede kadınlar öncülüğünde binlerce kişi direnişi destekleyerek, tüm eylem ve etkinliklerinde “Jin jiyan azadî” sloganını atar. İran ve Rojhilat’ta işçiler, çalışanlar, öğretmenler, emekçiler, , aktivist ve gazeteciler ile ezilen tüm kesimler alanlara çıkarak protestolarda yerini alır. Jîna ile başlayan protesto eylemlerine dahil olan bir diğer bölge ise Kurdistan ve Türkiye oluyor. Kadınlar 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü eylem ve etkinliklerinde Jîna için alanlara akar. Engellemelere rağmen alanları terk etmeyen kadınlar bir kez daha “Jin, jiyan, azadî” der. 

 

Yarın: Abdullah Öcalan Rojhilat ve İran için ne dedi?