Orta Doğu'dan Kafkasya’ya Newroz 

 

Habibe Eren 

 

HABER MERKEZİ - Orta Doğu’dan Kafkasya’ya ve Orta Asya’ya kadar pek çok halk Newroz’u “baharın” simgesi olarak kutluyor. Kürtlerle politik bir anlam kazanan ve evrenselleşen Newroz Bayramı sadece bir gelenek olmaktan ziyade kültürel ve siyasal anlamda bir varlık mücadelesini de simgeliyor. 

 

Newroz Orta Doğu’dan Kafkasya’ya ve Asya’ya kadar pek çok halkın çeşitli ritüellerle, baharı coşku ile karşıladığı bir gün. Newroz, tüm toplumlarda yeniyi, umudu, aydınlığı ve uyanışı temsil ederken aynı zamanda bir direniş kültü haline de geldi. Bunda Kürtlerin politik tarihinin paydası büyük. 

 

Ortadoğu’dan Asya’ya…

 

Newroz Bayramı, İran, Irak, Türkiye, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Suriye, Afganistan, Belucistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, Makedonya Özbeskistan ve diğer Orta Asya ülkelerinde kutlanırken binlerce yıllık bir geçmişi bulunuyor. Elbette, Newroz, birçok toplumda sadece yeni bir yılın başlangıcını değil, aynı zamanda direniş ve özgürlük kültünün de bir sembolü olarak da kabul ediliyor. 

 

Dehak’ın zulmüne son verir

 

Kürtlerin Newroz’a atfettiği anlamın temelinde ise, Demirci Kawa efsanesi yatıyor. Efsaneye göre, Milattan Önce (MÖ) 612’de, Ninova’da yaşayan Asurlu Kral Dehak, omuzlarında çıkan yılanlar nedeniyle ölümden kurtulmak için her gün iki Kürt gencin beynini yiyerek yaşamaya devam eder. Yıllarca bu zulme maruz kalan halk, Demirci Kawa öncülüğünde örgütlenir ve dağlardan inerek Dehak’ın zulmüne son verir. Dehak’ın iktidarının son bulduğu tarih ise 21 Mart’tır. O gün dağlardan ve her yerden görülen büyük ateşler yakılır. O günden bu yana 21 Mart, zalimlere karşı ortaya konulan direnişin sembolü olur ve farklı şekillerde kutlanır.

 

Zerdüşt inancına göre Newroz 

 

Başka bir mitolojik efsanede ise Zerdüşt inancına göre, Newroz, iyilik tanrısı Ahura Mazda'nın, kötülük tanrısı Ahriman'a karşı zaferini simgeler. Bu efsaneye göre, Bahman isimli kahraman, kötülük tanrısı Ahriman'ı yendiği ve kışın sona erdiği gün olan 21 Mart'ta Newroz’u kutlamaya başladı. Newroz, baharın ve doğanın canlanışını, iyiliğin zaferini ve yeni bir başlangıcı temsil eder. Bu efsaneye göre, Newroz aynı zamanda iyilik ve kötülük arasındaki mücadeleyi sembolize eder ve insanların iyiliği seçmeleri gerektiğini öğütler.

 

Newroz Kürtler için sadece bir gelenek değil 

 

Özellikle Kürtler için Newroz aynı zamanda kimliklerini koruma, özgürlük talebi ve toplumsal adaletin savunulduğu, bunu Newroz Meydanları’nda dile getirdiği bir eylemselliği de tarif ediyor. Bu nedenle, Newroz'un kutlanması sadece bir gelenek değil, aynı zamanda kültürel ve siyasi açıdan bir “varlık” ve tanınma meselesini de ortaya koyuyor. Aynı zamanda halklar arasında dayanışma ve birlik duygusunu güçlendirirken, geçmişte ve günümüzde yaşanan zorluklara karşı direnişin ve umudun simgesini de açığa çıkartıyor. 

 

Baba Tahirê Hemedanî, Kürt alim Melayê Cizîrî, Ehmedê Xanî, Celadet Bedirxan, Ağrı İsyanı lideri İhsan Nuri Paşa, Pîremêrd ve Cigerxwîn gibi birçok yazar ve aydının kaleme aldığı eserlerde de yer edinen Newroz, 1980 ve 1990’lı yıllarda artık Kürtler için farklı politik anlamlar taşımaya başladı. 

 

Ortadoğu’da çeşitli etkinliklerle düzenleniyor

 

Ortadoğu'da ise İran, Azerbaycan, Irak, Suriye Afganistan gibi ülkeler gelenekselleşmiş kutlamaların yapıldığı yerler. Kutlamalar genellikle sokaklarda, parklarda ve halkın bir araya geldiği alanlarda gerçekleşirken; ateş yakma, geleneksel halay ve müzikler eşliğinde şarkı söyleme, yemekler pişirme ve renkli kostümler giyme gibi etkinlikler gerçekleştirilir. Ayrıca, bu dönemde toplumlar arasında dayanışmayı ve birlik duygusunu güçlendirmek amacıyla çeşitli etkinlikler düzenlenir.

 

İran’daki kutlamalar 

 

İran'da Newroz, özellikle de Zerdüşt inancının etkisiyle, çok büyük bir öneme sahip. İranlılar, Newroz'u 13 günlük bir bayram olarak kutlarlar. Hazırlıklar genellikle haftalar öncesinden başlar ve aileler evlerini temizler, yeni kıyafetler alır ve geleneksel yemekler hazırlarlar. Newroz'un başlangıcını, eş zamanlı olarak güneşin ekvatorunun geçtiği an olan "Nevruz saati"nde kutlanır. Bu saatte aileler bir araya gelir, bir sofra kurar ve geleneksel olarak "Haft Sin" adı verilen bir sofra düzenler. Bu sofrada sembolik olarak "sin" harfiyle başlayan yedi sembolik nesne bulunur. Newroz boyunca, İran'da halk dansları, müzik performansları, sokak gösterileri ve diğer etkinlikler düzenlenir. Ayrıca, Newroz'un ikinci günü olan "Sizdah Bedar" da piknik yapma ve açık havada vakit geçirme geleneği vardır. 

 

Kafkasya’da Newroz 

 

Kafkasya'da Nevroz genellikle coşkulu ve renkli kutlamalarla karşılanır. Özellikle Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve diğer Kafkas ülkelerinde bu bayram önemlidir. Kutlamalar genellikle halkın bir araya geldiği alanlarda, parklarda veya meydanlarda gerçekleşir. Danslar, müzikler, sokak gösterileri ve geleneksel yemekler bu kutlamaların vazgeçilmez unsurlarıdır. Ayrıca, Newroz’a  özgü ritüeller ve gelenekler de bu coşkulu etkinliklerin bir parçasıdır. Her ülkenin kendine özgü Newroz kutlama geleneği olsa da, baharın gelişini kutlama ve birlik, dayanışma duygularını pekiştirme amacı genellikle ortak. 

 

Newroz kutlaması evrenselleşti 

 

Günümüzde Newroz, sadece Ortadoğu ve Kafkasya'nın değil, dünyanın birçok yerinde kutlanan evrensel bir bayram haline geldi. Birleşmiş Milletler (BM) tarafından 21 Mart, "Uluslararası Nevruz Günü" olarak ilan edildi, bu da Newroz’un evrenselleştiğinin bir göstergesi. Newroz baharın gelişini, doğanın canlanışını ve umudu simgelerken, aynı zamanda kültürel çeşitliliği ve insanların birbirleriyle olan bağlarını kutlama fırsatı sunar. Newroz’un evrenselleşmesi, farklı topluluklar arasında ortak bir payda ve anlayışın oluşturulmasına katkıda bulunurken kültürel zenginliği ortaya çıkarır. 

 

Yarın: 90'lı yıllarda Kurdistan'da Newroz