Yasaklardan milyonların Newrozu'na

 

Şehriban Aslan

 

HABER MERKEZİ - Kürtlerle birlikte yeni bir anlam kazanan Newroz, tarihsel süreçte direnişle karşılandı, bugünde aynı şekilde direnişle karşılanmaya devam ediyor. 

 

Newroz, yüzyıllardan beri dünyada farklı halklar tarafından farklı temalarla karşılanan bir bayramken, Kürt halkı ile direniş kimliğine bürünür. “Baharın gelişi” olarak tanımlanan 21 Mart Newroz Bayramı, kimi inanç ve etnik kimlikler için de kutsaliyet taşır. Ancak Kurdistan’da ulusal bir bayram olarak karşılanan Newroz, devlet baskısının da sonucu olarak direniş ve mücadele vurgusuyla anılır. Bu nedenle de özellikle 1980’li yıllar itibariyle Newroz kutlamaları önemli siyasi ve politik mesajların verildiği, taleplerin yükseldiği bir atmosfere sahne olur. Ve Newroz’a atfedilen bu anlam Kurdistan kentlerini sokaklarını aşarak, devletin bu bayramı da tek tipleştirme çabasına rağmen metropollere, üniversitelere kadar ulaşır.

 

Dosyamızın bu bölümünde 90’lı yılların Newroz kutlamalarına yer vereceğiz. 

 

İlk Newroz ateşi Diyarbakır Zindanı’ndan yakılır

 

Kürt tarihinde de Kürt ulusal mücadelesinde de önemli bir yer tutan Newroz, özellikle 1970-80’li yıllar sonrası farklı bir anlam kazanır. Newroz ateşinin yakın tarihte ilk olarak Diyarbakır Zindanı’nda Mazlum Doğan tarafından yakılması ise Kürtler açısından yeni bir devrin de başlangıcı olur. 12 Eylül darbesinin dayattığı teslimiyete karşı Mazlum Doğan 21 Mart 1982 tarihinde hiç sönmeyecek bir Newroz ateşini yakar. Zindanlarda yakılan Newroz ateşi zaman içerisinde sokakları da etkisi altına alır.

 

90’lar Newroz’unda Kürtlere katliam

 

1991 ve 1992 yılı Newroz’un direniş ve mücadele ruhuyla kutlandığı ilk yıllar olur. Tüm saldırı ve katletmelere rağmen Newroz ruhu sarar Kurdistan’ı. Bundandır ki hala Newrozların içerisinde 90’lar Newrozu ayrı anılır. Özellikle bu döneme dair Cizîr (Cizre) ve Nisêbîn (Nusaybin) Newroz görüntüleri hafızalardan silinmez. 90’larda dönemin Başbakanı Süleyman Demirel’in, Newroz’un “özgürce kutlanabileceği” yönündeki söylemleri sonrası gerçekleştirilen kutlamalarda devlet tarafından yüzü aşkın kişi katledilir. Şirnex merkezde 1992 yılı Newrozu’nda akşam saatlerinde 3 gün boyunca bombalama yapılır. Gazetecilerin kaldığı otel kurşunlanırken, Sabah gazetesi muhabiri İzzet Kezer hayatını kaybetti. 5 yaşındaki Hatice Katar ve 9 yaşındaki Mehdi Güngen, “PKK’li oldukları” iddiasıyla katledilir. Newroz’dan 5 gün sonra 12 bin asker ve bin 500 polisle tek tek ev araması yapılır. Aynı saldırılar Cizîr’de ve Nisêbîn’de de yaşanır ve Newroz kutlamalarında katliam gerçekleştirilir. Ancak Kürt halkı, Newrozu kutlamaktan vazgeçmez.

 

Ateşkes ilanı

 

1993 yılında Newroz Halkların Emek Partisi (HEP) öncülüğünde kutlanırken, bu Newroz’da tarihi gelişmeler yaşanır. Newroz’dan bir gün önce PKK Lideri Abdullah Öcalan, çatışmaların son bulması amacıyla ateşkes ilan eder ve kutlamalar da bu mesaj üzerinden yapılır.

 

Ardından 1995 yılı Newrozu’nda Halkların Demokrasi Partisi (HADEP) öncülüğünde Kurdistan kentleri dışına çıkılarak Türkiye metropollerinde de Newroz kutlamaları yapılır.

 

Newroz direnişi Kurdistan sınırlarını aşar

 

Newroz 1996 yılında artık politik ve siyasi bir kimlik taşımaya başlarken devlet, üniversite rektörlüklerine “Nevruz’a hazırlanın” genelgeleri gönderir. Dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve Başbakan Mesut Yılmaz’ın katıldığı kutlamalar yapılır, Genelkurmay Başkanı İsmail Hakkı Karadayı ise askeri birliklere gönderdiği mesajla TSK’nin “Nevruz”unu kutlar. Bu adımlarla da yetinilmez, yayınlanan bir genelge ile 17-24 Mart günleri “Nevruz Haftası” olarak ilan edilir. Devlet tüm bunları yaparken Kurdistan kentlerinde bulunan halk, bu kutlamalara katılmayarak mahalle ve sokaklarda ateş yakarak geleneği sürdürür. Kutlamalara saldırılsa da, gözaltı yapılsa da hiçbir yönelim halkı korkutamaz ve Newroz ateşi her yıl daha fazla harlanır. Newroz kutlamaları sadece Kurdistan ve metropol kentlerinde değil artık üniversitelerde de gerçekleşir. Üniversitelerden bu dönem itibariyle “Bijî Newroz” sloganlarını yükselir.

 

Amed’de 1997 Newrozu

 

Amed’de valilik tarafından duyurusu günlerce önce yapılan etkinlikler ilgi görmezken, HADEP'in de yer aldığı bazı siyasi parti ve meslek örgütlerince organize edilen toplantılar engellenir. Amed’n Batıkent ve Rezan (Bağlar) semtlerinde Newroz ateşi yakılarak halay eşliğinde türküler söylenen binlerce kişinin katıldığı kutlamalara polis saldırır. Batıkent Meydanı da öncesinde ve sonrasında ev sahipliği yaptığı Newroz kutlamaları nedeniyle sembol olur.

 

Birçok basın yayın organına baskın

 

Takvimler 1998’i gösterdiğinde yine HADEP öncülüğünde, “Newroz bizimdir bizim kalacak” sloganıyla İstanbul’da binlerin aktığı Newroz kutlaması gerçekleştirilir. Bunun sonucunda devlet Amed başta olmak üzere birçok kentte yapılan kutlamalara saldırır. İstanbul’da ise Newroz öncesi HADEP ilçe örgütleri, Gündem gazetesi, birçok basın-yayın organına baskın düzenlenerek gözaltılar yapılır.

 

8 bin 174 gözaltı

 

1999 yılına kadar Kürtler Newroz kutlamalarına büyük bir inat ve direniş ile gelirken bu yıl kutlanan Newroz’da binlerce kişi gözaltına alınır. 1999 Newrozu’nda, PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın Türkiye’ye getirilmesinin protestolarının da Newroz’a büyük bir etkisi olur. Eylemler hem ülkede hem de dünyada büyük yankı uyandırır. İnsan Hakları Derneği’nin (İHD) o dönemki verilerine göre, 8 bin 174 kişi gözaltına alınır.

 

Ateşkes sürecinde kutlamalar yapılır

 

2000 yılı Newrozu’nda Abdullah Öcalan’ın çözüm arayışlarının devam etmesi sebebiyle bir kez daha PKK tek taraflı ateşkes ilan eder. 2000 yılı Newrozu da 93’te olduğu gibi ateşkes sürecinde kutlanır. Newroz kutlamalarına resmi izin çıkması sonrası Amed, Êlih (Batman), Wan, Colemêrg (Hakkari), Sêrt’te (Siirt) erken başlayan kutlamalara yüzbinler katılır. Kutlamaların yasak olduğu Riha’da (Urfa) ise gençler tüm baskılara rağmen sokak aralarında Newroz ateşi yakarak kutlamalarını gerçekleştirir.

 

2002’de görkemli Newroz…

 

2002 yılında, Türkiye’nin AB süreci, Irak’ın işgali ve kapatılması gündemde olan HADEP’in yöneticilerinin kutlama öncesi gözaltına alınması dönemin ses getiren önemli gelişmeleri arasında yer alır. Yasaklara rağmen Amed, Êlih, Wan ve Colemêrg başta olmak üzere birçok kentte yapılan kutlamalara milyonlar katıldı. Ve milyonlar, Abdullah Öcalan’ın serbest bırakılması talebini haykırır. Yine Ankara, İzmir, Kayseri ve Adana’da da “Yaşasın halkların özgür, eşit, gönüllü birliği” sloganıyla Newroz kutlanır. Bu kutlamalarda “Newroz” kelimesindeki “W” harfi gerekçesiyle birçok kişi hakkında soruşturma açılır.

 

Demokratik Konfederalizm’in ilanı

 

2005 yılında “Savaşa geçit vermeyeceğiz” şiarıyla kutlanan Newroz’da Abdullah Öcalan’ın ulus-devlet anlayışına karşı geliştirdiği Demokratik Konfederalizm’in ilanı gerçekleştirildi. Başta Amed olmak üzere Kurdistan ve Türkiye’de alanları dolduran milyonlar tarafından onaylandı. 

 

Milyonlardan siyasi irade beyanı

 

2006 yılında Newroz kutlamalarına damgasını vuran PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın siyasi irade olarak kabul edilmesi oldu. Alanlara çıkan milyonlara “Öcalan’ı siyasi irade olarak kabul ediyor musunuz?” sorusuna tüm Newroz alanlarında “Evet” cevabı verildi. Başlatılan imza kampanyasını da milyonlarca insan imzaladı. 

 

3 kişi katledilir

 

2008 yılına gelindiğinde de milyonlarca kişi “Êdî bes e” sloganıyla Abdullah Öcalan’ın serbest bırakılarak Kürt sorununun çözümünde muhatap alınması çağrısında bulunur Newroz alanlarından. Bu yıl Polis saldırısı sonucunda Wan’da Ramazan Dal ve Zeki Erinç, Gever’de (Yüksekova) İkbal Yaşar katledilir.

 

Yine yasak

 

Kürtler devletin isteği doğrultusunda Newroz’u kutlamadığı için sürekli yasaklara maruz kalır. 2012 yılı da yasaklı yıllar arasında yerini alır. Yine bu yıl neredeyse bütün kentlerde Newroz kutlamaları yasaklanırken milyonlar bu yasağı tanımayarak alanlara akar. Özellikle Amed’de kutlamalara giden yüz bini aşkın kişi, polis barikatlarını kaldırarak Newroz Parkı’na ulaşır. İstanbul’da da on binlerce kişi Kazlıçeşme Meydanı’na doğru yürür. Polisin saldırısı sonucu Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) Arnavutköy İlçe Yöneticisi Hacı Zengin katledilir.

 

2013 Newrozu milat olur

 

Kürtler, 2013 yılına kadar kutladığı tüm Newroz bayramlarında hem yasaklarla hem de katliamlarla yüz yüze kalırken, aslında verilen tüm mücadele ve direnişin sonucunda dünyaya damgasını vuran bir gelişme yaşanır. 2013 yılında Demokratik Toplum Kongresi (DTK) ile Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) öncülüğünde, “Öcalan’a özgürlük, Kürtlere statü” sloganıyla kutlamalar yapılır. “Çözüm süreci” döneminin ilk yılına denk gelen Newroz birçok kentte milyonlarca kişinin katılımıyla kutlanır. Abdullah Öcalan’ın tarihi mektubu Amed Newrozu’nda milyonlara okunur. 2 milyonu aşkın kişinin katılımıyla en kitlesel kutlama olarak tarihe geçen Amed Newrozu’nda, Abdullah Öcalan’ın barış ve çözüm çağrısı sahiplenilir.

 

2014 Amed Newrozu

 

2014 yılı Newrozu’nun görkemi de 2013 yılını aratmaz. Bu yıl yapılan kutlamada ilk kez KCK Eşbaşkanı Cemil Bayık’ın görüntülü mesajı Amed’de izlenir ve Abdullah Öcalan’ın çözüme yönelik mesajlarının yer aldığı ikinci Newroz mektubu yine Amed’de okunur. Kurdistan ve Türkiye halklarının çözüm umudunu büyüten bu ikinci Newroz, halklara eşitliğin ve onurlu bir barışın sinyallerini de yakar.

 

Asya Abdullah da katılır

 

Özellikle siyasi ve politik gelişmeler için kilometre taşı olan her tarihi Newroz gibi 2015 yılı Amed Newrozu da benzersiz geçer. ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, Hollanda gibi ülkelerin de aralarında bulunduğu 25 farklı ülkeden 437 konuğun katıldığı Newroz kutlamasında, Demokratik Birlik Partisi (PYD) Eşbaşkanı Asya Abdullah da yerini alır.

 

Tüm engellere rağmen alanlar yine doldu

 

2015 yılında süreç başka bir yöne evrilir ve savaş konsepti devreye konur. Kurdistan kentlerinde sokağa çıkma yasakları ilan edilir, katliamlar gerçekleştirilir. 2015 yılında 28 Şubat Dolmabahçe Mutabakatı’nın dönemin başbakanı Tayyip Erdoğan tarafından reddedilmesi, sokağa çıkma yasakları döneminin sinyallerini de verirken, 5 Nisan 2015’te Abdullah Öcalan avukatları ve ailesi ile görüştürülmez. 24 Temmuz 2015’te Kandil’e dönük hava saldırısı yapılır ve “çözüm süreci” olarak adlandırılan süreç iktidar tarafından sonlandırılır. Yaşananlar 2016 yılında kutlanan Newroz’un coşkusuna da yansır. Fakat halk yine direnişinden ve sahiplenmesinden geri adım atmadan Newroz’a büyük bir yoğunluk ile katılım sağlar. Çünkü baskılara karşı en güçlü mesaj o güne dek olduğu gibi o gün de Newroz meydanlarından verilmelidir.

 

2017 Newrozu'nun sembolü Kemal Kurkut

 

DTK, Kongreya Jinên Azad (KJA), Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) ve HDP tarafından “Mutlaka Kazanacağız” şiarıyla 2017 yılında OHAL’e rağmen Kurdistan'da Newroz kutlanır. Fakat Newroz'un ilerleyen saatlerinde Amed'de sabah saatlerinde üniversite öğrencisi Kemal Kurkut'un “canlı bomba” olduğu iddiasıyla katledildiği ortaya çıkar. Kemal, 2017 Newrozu’nun sembolü olur.

 

Pandemi engeli

 

Her yıl kutlanan Newroz 2020 yılında, Covid-19 salgını nedeniyle alanlarda karşılanamazken, Kürt halkı bulunduğu yerlerde Newroz ateşini yakarak, dijital medya aracılığıyla birbirine ses olur.

 

Dem dema serkeftinê ye Newrozu

 

2022 yılında Newroz 29’u il olmak üzere 72 merkezde “Dem dema serkeftinê ye (Şimdi kazanma zamanı)" şiarıyla alanlara çıkan milyonlar tarafından kutlandı. Alanlara çıkan milyonlar PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın özgürlüğünü talep etti. 

 

Her dem Newroz her der azadî

 

2023 yılında “Her dem Newroz, her der azadî” şiarıyla Newroz Kurdistan ve Türkiye’deki 42 merkezde kutlandı.  2023 Newrozu’nda da Kürt halkının ve Türkiye’deki demokratik kesimlerin talebi Abdullah Öcalan’a özgürlük ve Kürt sorununun çözümü oldu. 

 

2024 yılı Newroz ateşi Dep'te yakılacak

 

Dünden bugüne direniş ile ilmek ilmek dokunarak gelen Newroz geleneği bu yıl da 57'si merkezi olmak üzere yüzlerce farklı noktada kutlanacak. Newroz kutlamalarının startı, Mazlum Doğan'ın memleketi Xarpêt’in (Elazığ) Dep (Karakoçan) ilçesinde 15 Mart'ta verilecek. Kutlamaların bu yılki şiarı ise “Rabe Dema Azadî û Serkeftinê ye”.

 

10 Mart'ta Amed'de DTK, Tevgera Jinên Azad (TJA), DBP, Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti), 2024 Newrozu’na dair deklarasyonu Amed'de kamuoyu ile paylaştı. Deklarasyonda Kürt sorununun çözümü ve PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın fiziki özgürlüğüne dikkat çekilirken, Newroz’un ruhunun kadının ve toplumun özgürlük ruhu olduğunu belirtilerek, herkes “Rabe Dema Azadî û Serkeftinê ye” şiarı ile alanlara çağırıldı.

 

Yarın: Newroz ateşini 32 yıllık ruhla Nisêbîn’de yeniden yakacaklar