Habibe Eren 

 

HABER MERKEZİ - AKP iktidarının, Cumhuriyetin 100’üncü yılına denk gelen 2023 yılı için açıkladığı hedefleri tutturması bir yana o dönem ev ve araba alabilen insanlar şu an bir bisiklet dahi alamaz hale geldi. Dur durak bilmeyerek artan enflasyon, işsizlik, yoksulluk nedeniyle yurttaşlar bu yılı da açlık ve sefaletle geçirdi.

 

Türkiye'de uzun zamandır devam eden ekonomik kriz, pandeminin de etkisiyle 2020 yılından bu yana devam ediyor. Yaşanan kriz nedeniyle enflasyon rakamları sürekli artarken, işsizlik, yoksulluk ve dur durak bilmeyen zamlar nedeniyle yurttaşlar nefes alamaz hale geldi. Yılın ikinci ayında yaşanan 6 Şubat Mereş merkezli deprem sonrası kriz katlanarak devam ederken, yurttaşlar en temel ihtiyaçlarını dahi karşılamakta zorluk çekiyor. Krizin ve depremin faturası ise yine yoksul halkın omuzlarına yüklendi.

 

Heterodoksdan Ortodoksa değişen bir şey yok!

 

Nurettin Nebati döneminde heterodoks politikalarının iflas etmesi sonucu sıklıkla teklif götürülen eski Maliye Bakanı Mehmet Şimşek 3 Haziran’da bir kez daha Hazine ve Maliye Bakanı oldu. Serbest piyasa ekonomisi ve Ortodoks politikalar uygulayan Mehmet Şimşek’in gelişinden bu yana belirli kesimlerde hissedilen umut yerini hayal kırıklığına bıraktı. Ekonomi politikalarının üç temel ayağını mali disiplin, enflasyonun tek haneye düşürülmesi ve yapısal reformlar olarak açıklayan Mehmet Şimşek’in planlaması hayata geçmediği gibi kemer sıkma politikaları nedeniyle yurttaşlar büyük zorluklar yaşadı.

 

Savunma ve güvenliğe 470 milyar

 

2023 bütçe taslağına göre yaklaşık 3.2 trilyon lira vergi toplanması bekleniyordu. Bunun yaklaşık 1/3'ü faiz ödemeleri ve kur korumalı mevduat (KKM) hesabı ödemeleri 565 milyar faiz, 500 milyar KKM için harcandı.  Milli gelirin (yaklaşık 18 trilyon lira) dörtte biri büyüklüğünde (4,5 trilyon lira) olması beklenen 2023 bütçe harcamalarının yaklaşık yüzde 10’u savaşa ayrıldı. Bütçede 2022 yılında savunma ve güvenlik harcamalarına 240 Milyar TL para harcanırken 2023 bütçesinde yüzde 98 farkla bu rakam 470 milyar oldu. Türkiye resmi rakamlara göre dünyanın en çok savunma ve silahlanma harcaması yapan 16’ncı ülkesi oldu.  

 

Cumhuriyetin 100’üncü yılı hedefleri tutturulamadı

 

Cumhuriyetin ilanının 100’üncü yılına dair AKP hükümetinin 12 Haziran 2011 seçimleri öncesinde 2023 yılı için açıkladığı hedefleri tutturması bir yana o dönem ev ve araba alabilen insanlar şu an bir bisiklet dahi alamaz hale geldi.  Hükümet 2023 yılı için Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) hedefini 2 trilyon dolar olarak koymuştu. Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) Ekim 2023 tahminlerine göre Türkiye’nin 2023 sonunda GSYH’si 1 trilyon 155 milyar olacak.  Türkiye'de kişi başına düşen milli gelir ise düşmeye devam ediyor.

 

Depremin Türkiye ekonomisine maliyeti

 

6 Şubat depremi olduğunda asgari ücret 8 bin 506 TL, açlık sınırı ise 8 bin 865 TL idi. Yerle bir olan deprem bölgesinin inşası, yurttaşların zararlarının karşılanması ev ve iş yerlerinin zarar görmesi ve tüm bu tablonun 50 milyar dolar maliyeti olduğu dillendiriliyor. 2022 verilerine göre depremin etkilediği 10 ilin toplam ihracattaki payı yüzde 8,5 (21,6 milyar dolar), en fazla etkilenen (Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman) ihracattaki payı yüzde 2,2 (5,6 milyar dolar.) Bu üç ilin ihracat kaybının yüzde 50 – 60 düzeyinde olabileceğini (2,5 – 3,5 milyar dolar) diğer illerin de ihracat kaybının yüzde 10’lar düzeyinde kalacağını (1,5 milyar dolar) buna göre toplam ihracat kaybının yaklaşık olarak 7 milyar dolar olacağı ifade edildi.

 

Enflasyon ne durumda?

 

Türkiye’de ekonomi deyince akla gelen ilk tanımlardan biri enflasyon. TÜİK’e göre Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Kasım ayında bir önceki aya göre yüzde 3,28, bir önceki yılın Aralık ayına göre yüzde 60,09, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 61,98 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 53,40 olarak gerçekleşti. Üretici fiyat endeksi ise bir önceki aya göre yüzde 2,81, bir önceki yılın Aralık ayına göre yüzde 42,59, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 42,25 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 53,15 artış gösterdi. DİSK-AR'a göre ortalama gıda enflasyonu yüzde 67, emeklilerin gıda enflasyonu yüzde 82,5. DİSK-AR, dar gelirlinin gıda enflasyonunu ise yüzde 106 olarak hesapladı.

 

İşsizlik rakamları

 

Hükümetin açıkladığı rakamlarda en büyük çelişki işsizlik rakamlarında yaşanıyor. TÜİK’in rakamlarına göre Haziran’da işsizlik oranı 9,6 olarak gerçekleşti. DİSK-AR’ın ‘İşsizlik ve İstihdamın Görünümü’ raporuna göre, mevsim etkisinden arındırılmış geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 21,3 seviyesinde gerçekleşti. Geniş tanımlı işsiz sayısı Ekim 2023’te 8 milyon 143 bin olarak gerçekleşti. DİSK-AR raporunda, TÜİK’in açıkladığı gerçek işsiz sayısının gerçeği yansıtmadığı ifade edilerek “Gerçek işsiz sayısı 8,1 milyondur” denildi.

 

2023 yılında gerçekleşen zamlar

 

2023 yılına girerken asgari ücret 8 bin 506 olarak belirlenirken, gıda, benzin ve ürünlere gelen zamların yanı sıra konut kiralarında da artış yaşandı. Neredeyse yüzde 500’lere kadar yapılan zamlar karşısında yurttaşlar barınmakta zorluk çekti. Öte yandan yeni yıldan itibaren araç park cezası 392 liradan 873 liraya, hız cezası en düşük 952 liraya çıktı.  Yurt dışından telefon getiren 6 bin 91 lira harç ödemesi kararlaştırılırken,  en ucuz pasaport 690 liraya, MTV en ucuz 2 bin 927 liraya çıktı. Evi olanlar ise Emlak Vergisini gelecek yıla oranla yüzde 61.5 zamlı ödedi.  Doların artması ve kur etkisi nedeniyle birçok ilaca da zam geldi.

 

Borçlanarak yaşanılıyor

 

Türkiye Bankalar Birliği’nin 2023 verilerine göre tahsili gecikmiş alacak olarak 3, 4 ve 5’inci gruplarda sınıflandırılan, tahsil imkanı sınırlı, tahsili şüpheli ve zarar niteliğindeki krediler 158 milyar TL oldu.

 

Ekonomik nedenlerle intiharlarda artış

 

2018-2022 yılları arasında resmi rakamlara göre en az bin 477 yurttaş geçim sıkıntısı nedeniyle yaşamına son verdi. 2023 yılında da ekonomik sıkıntılar nedeniyle yaşanan intiharlar devam etti. Eylül ayında bir günde üç sağlık emekçisi yaşamına son verdi. Ekonomik kriz, güvencesizlik, mobbing, uzun çalışma saatleri ve tükenmişlik nedeniyle yaşanan intihara sürüklenmelere öğrenciler de eklendi.  Eskişehir’de bir hafta içinde iki öğrenci intihara sürüklenerek yaşamını yitirdi. Barınma, yemekhane, ulaşım okul ücretleri derken öğrenciler de krizden derin bir şekilde etkilendi. Son olarak Tokat Erbaa’da mısır ve kestane tezgâhının belediye görevlilerince kaldırılmak istenilen H. Yıldırım üzerine döktüğü benzini ateşe vererek kendini yaktı. 

 

Eğitim masraflarını ve beslenme masraflarını karşılayamayan aileler çocuklarını okula gönderemiyor. İstanbul Planlama Ajansı (İPA) Kent Gündemine Bakış serisinde 'Ekonomik Krizin Eğitim Maliyeti' raporuna göre 2016’da GSYH içerisindeki payı yüzde 4,21 olan eğitim bütçesinin 2023 yılı içindeki payı yüzde 3,48’e gerilerken, 2016 yılında eğitime merkezi yönetim bütçesi içinde yüzde 19,24 olarak ayrılan pay 2023’te yüzde 14,53’e geriledi.

 

Dört çocuktan biri okula aç gidiyor

 

Benzer biçimde, merkezi bütçe yatırım ödeneğinden 2022’de MEB yatırımlarına yüzde 22,34 oranında pay ayrılırken bu oran 2023’te yüzde 12,65’e geriledi. Nüfusun dörtte birinden fazlasını yüzde 27 oluşturan çocukların dörtte üçü okul çağında olup okul çağındaki çocukların da en az dörtte birinin okula aç gittiği tahmin ediliyor.

 

2023 yılında ekonomide yaşanan kimi gelişmeler şöyle:

 

Ocak 

 

19 Ocak:  Merkez Bankası, politika faizini yüzde 9'da sabit tuttu.

 

24 Ocak: Merkez Bankası, 2023 yıl sonu enflasyonu tahminini yüzde 22,3 olarak açıkladı. OECD ise 2023’te Türkiye’de enflasyonunun yüzde 40’ın üzerinde seyredeceğini açıkladı.

 

25 Ocak: Benzine yapılan 1 TL 25 kuruş zam gece yarısından itibaren uygulamaya konuldu. 

 

26 Ocak: Merkez Bankası, 2023 yıl sonu enflasyonu tahminini yüzde 22,3 olarak açıkladı. OECD ise 2023’te Türkiye’de enflasyonunun yüzde 40’ın üzerinde seyredeceğini açıkladı.

 

Şubat

 

* TÜİK, Ocak ayı enflasyonunu yüzde 6,65 oranında açıkladı.

 

3 Şubat: ENAG verilerine göre, Ocak ayında enflasyon yüzde 9,18 artarken, yıllık artış yüzde 121,62 oldu.

 

4 Şubat: BES\AR’a göre aylık enflasyon yüzde 8,17 oranında artarak yüzde 129’a ulaşırken Kamu emekçilerinin ücretlerine ise yüzde 14,4’lük zam yapıldı.

 

28 Şubat: 2022 yılının son çeyreğinin dönemsel GSYH verilerini yayımlayan TÜİK, Türkiye’nin bir önceki yıla göre yüzde 5,6 olduğunu kaydetti.

 

Mart

 

4 Mart: EYT’lilerle ilgili düzenlemeleri içeren kanun teklifi, Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

 

15 Mart: BİSAM verilerine göre Şubat’ta açlık sınırı 9 bin 234 lira, yoksulluk sınırı ise 31 bin 939 lira oldu.

 

16 Mart: Depremler sonrası Merkez Bankası'nın rezervleri yaklaşık 9,6 milyar dolar azaldı. 

 

31 Mart: Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P, Türkiye’nin kredi notunu ‘durağan’dan ‘negatif’e düşürdü.

 

Nisan

 

11 Nisan: Emekli maaşının seçim rüşveti olduğunu söyleyen Emekli Sen üyeleri, “Bu iktidar kadın, gençlik, emeklilerin ve halkların düşmanıdır. Emekçiye karşı olan bu iktidara emekliden bir oy gitmeyecek” dedi.  

 

24 Nisan: TÜİK’in yayınladığı dış ticaret istatistiklerine göre, 2023 yılının ilk çeyreğinde Türkiye'nin dış ticaret açığı 34,7 milyon dolar oldu.

 

27 Nisan: Merkez Bankası, seçimler öncesinde son faiz kararını açıkladı. Politika faizi Şubat ayından bu yana olduğu gibi 8,5 seviyesinde tutuldu.

 

Mayıs

 

3 Mayıs: BİST 100 Endeksi, 4 bin 400 puanın altına düşerek, 2022 Kasım ayı seviyesine geriledi.

 

3 Mayıs: ENAG’ın yüzde 105,5 olarak kaydettiği yıllık enflasyon, TÜİK tarafından 43,68 olarak açıklandı.

 

11 Mayıs: Merkez Bankası verilerine göre Mart ayı cari açığı 4,48 milyar dolar oldu. 12 aylık cari açık ise 54,2 milyar dolara çıktı.

 

15 Mayıs: Merkez Bankası’nın düzenlemesine göre nakit avans, kredili mevduat hesabı ve kartla yapılan kuyum harcamalarında 15 bin TL'ye kadar olan kısım, menkul kıymet yükümlülüğü kapsamına girmeyecek.

 

16 Mayıs: Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci tura kalmasının ardından döviz kurunda dalgalanma yaşandı.

 

17 Mayıs: Merkez Bankası, bankalara gerçek kişi hesaplarının TL'ye dönüşümü için yeni yüzde 10 eşik belirledi.

 

23 Mayıs: Türkiye’nin risk primini gösteren CDS, 700 puanı geçerek, son bir yılın en yüksek seviyesine çıktı. 

 

28 Mayıs: Sefalet Endeksi verilerinde Türkiye 10’uncu sırada yer aldı.

 

29 Mayıs: Cumhurbaşkanlığı seçimini Erdoğan’ın kazanmasının ardından döviz ve altın yükselişe geçti.

 

30 Mayıs: Türk-İş’in “Açlık ve Yoksulluk Sınırı Araştırması”nın Mayıs ayı sonuçlarına göre 4 kişilik bir ailenin yoksulluk sınırı 33 bin 750 TL’ye yükseldi. 

 

Haziran

 

9 Haziran: Benzinin litre fiyatına 2.70 lira, motorinin litre fiyatına ise 1.37 lira zam geldi. 

 

16 Haziran: HDP, asgari ücretin yüzde 30’luk enflasyon farkıyla en az net 16 bin 250 liraya çıkmasını istedi. 

 

20 Haziran: Asgari Ücret Tespit Komisyonu, asgari ücretin net 11 bin 402 liraya yükseltilmesini kararlaştırdı.

 

25 Haziran: Merkez Bankası’nın faiz kararının ardından Dolar/TL 25 TL’yi aştı. 

 

*Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı olarak Hafize Gaye Erkan atandı.

 

Temmuz

 

3 Temmuz: ENAG, Haziran ayı enflasyonunu yüzde 8,54; yıllık enflasyonu ise yüzde 108,58 olarak hesapladı.

 

5 Temmuz: TÜİK’in açıkladığı enflasyon verilerine tepki gösteren KESK, DİSK ve emekliler, AKP’nin “siparişi”  üzerine açıklanan rakamların gerçeği yansıtmadığını kaydetti. 

 

8 Temmuz: İstanbul'da 230 grama düşürülen ekmeğin fiyatı 8 TL, simit ise 10 TL oldu.

 

11 Temmuz: Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan imzasıyla Meclis Başkanlığı’na sunulan ve Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülen ek bütçe teklifi, komisyondan geçti. 

 

18 Temmuz: İstanbul'da 230 grama düşürülen ekmeğin fiyatı 8 TL, simit ise 10 TL oldu.

 

18 Temmuz: Doğalgaz üzerinden alınan ÖTV tutarında yüzde 224'lük artışa gidildi.

 

21 Temmuz: TOBB verilerine göre, Haziran ayında 1938 şirket kapanırken, yılın ilk 6 ayında ise toplam 9 bin 852 şirket kapandı.

 

24 Temmuz: TİS görüşmelerine ilişkin taleplerini açıklayan KESK, en düşük memur maaşının büyükşehirlerde 47 bin 500 TL olması gerektiğini belirtti.

 

31 Temmuz: TÜRK-İŞ, dört kişilik ailenin aylık gıda harcaması tutarı olan açlık sınırının 11 bin 658 lira olduğunu açıkladı. Böylece açlık sınırı 11 bin 402 lira olan asgari ücreti geçti.

 

Ağustos

 

5 Ağustos: Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı olan ve denetlenemeyen TDV’nin 2022 yılında elde ettiği gelir ve gider tablosu basına yansıdı. Buna göre, vakfın geliri, 2020 yılına oranla yüzde 218, 2021 yılına oranla ise yüzde 93 arttı. 

 

5 Ağustos: İstanbul’da toplu taşımaya yüzde 51.52 oranında zam yapıldı.

 

16 Ağustos: Benzine yapılan yeni zamla litre fiyatı 38 liraya dayandı. 

 

16 Ağustos: KESK, iktidarın, TİS görüşmelerinde aldığı zam kararı teklifine tepki olarak ülke genelinde iş bırakma eylemi yaptı. Emekçiler, “Yoksulluk ücretine boyun eğmeyeceğiz” mesajı verdi. 

 

22 Ağustos: IMF verilerine göre, Türkiye’nin altın rezervi Temmuz ayında 21,28 milyon lira geriledi. 

 

Eylül

 

4 Eylül: Philip Morris Grubu, firmanın ürettiği tüm sigara markalarına 5 TL zam yaptığını duyurdu.

 

11 Eylül: DİSK-AR’ın “İşsizlik ve İstihdam Görünümü” raporuna göre, geniş tanımlı işsiz sayısı 8,7 milyona yükseldi.  

 

18 Eylül: BİSAM’ın açlık ve yoksulluk araştırmasına göre Ağustos’ta dört kişilik ailenin açlık sınırı 12 bin 34 TL’ye çıktı.

 

25 Eylül: Merkez Bankası, TL dönüşümlü Kur Korumalı Mevduat hesaplarında asgari faiz zorunluluğunu kaldırdı.

 

Ekim

 

3 Ekim: ENAG'a göre 2023 yılı Ocak-Eylül dönemi enflasyon oranı yüzde 95,33 oldu.

 

20 Ekim: Toplamda 11 trilyon 89 milyar lira olması öngörülen 2024 yılı bütçesi, Plan ve Bütçe Komisyon’una sunuldu. Bütçede, “savunma ve güvenliğe” 1 trilyon 133 milyar 500 milyon liranın “savaşa” ayrılması öngörülüyor. 

 

21 Ekim: AKP hükümeti “Vergi Harcaması” adı altında zengin ve sermaye sahiplerinden alınan 2 trilyon 210 milyar vergiyi tahsil etmekten vazgeçti. 

 

Kasım

 

7 Kasım: Hazine ve Maliye Bakanlığı, iki ihalede toplam 18 milyar 587,2 milyon lira borçlanmaya gitti.

 

10 Kasım: TÜİK verilerine göre, Türkiye'de geniş tanımlı işsizlik Eylül ayında bir önceki aya göre 1,2 puanlık azalış ile yüzde 21,8 oldu.

 

15 Kasım: Euro/TL 31.19 seviyesinden işlem görerek tüm zamanların rekorunu kırdı. 

 

16 Kasım: Plan ve Bütçe Komisyonu toplantısında Savunma Bakanı Yaşar Güler’i protesto eden HEDEP milletvekilleri, savaşa tepki gösteren dövizler açtı. 

 

28 Kasım: TÜRK-İŞ’in açlık ve yoksulluk rakamları açıklandı. Kasım ayında açlık sınırı 14 bin 26 TL'ye, yoksulluk sınırı ise 45 bin 687 TL'ye yükseldi.

 

Aralık

 

3 Aralık: Türk-İş Başkanı Ergün Atalay, asgari ücrette pazarlığı 14 bin liradan açacaklarını belirtti. 

 

14 Aralık: Merkez Bankası'nın toplam brüt rezervi 141,4 milyar dolar olarak açıklandı.

 

16 Aralık: Resmi Gazete'de yayımlanan kararla 25 Aralık’tan itibaren tüm ilaçlara yüzde 25 zamlanacak. 

 

Yarın: 2023’ten devreden yaşam savunusu