Nazlican Nûjîn Yildiz

 

ÎZMÎR - Endama Lijneya Hiqûqê ya EGEÇEP'ê Parêzer Îpek Sarica, têkildarî pirsgirêkên ekolojîk ên li Tirkiye û Kurdistanê tên jiyîn û zextên darazê yên li ser têkoşîna ekolojiyê axivî, diyar kir ku li tevahiya Tirkiyeyê sûcên ekolojîk tên kirin û diyar kir ku ev sûc bi armanca qezenckirinê tên kirin.

 

Pirsgirêkên ekolojîk li Tirkiye û Kurdistanê ji ber projeyên ku dewlet û şîrketên taybet pêk tînin roj bi roj zêde dibin. Dema ku li Tirkiyeyê qazanca fîrmayan tê armanckirin, li Kurdistanê bi hinceta “ewlehiyê” xweza tê talankirin, agir pêdixin û dar tên birîn. Her çiqas hincetên ji bo talankirina xwezaya Tirkiye û Kurdistanê cuda bin jî, armanc ew e ku sermaya şîrket û hikûmetê zêde bikin. Xelkê zeviyên xwe winda dikin, neçar dimînin koç bikin û bi pirsgirêkên tenduristiyê re rû bi rû dimînin. Li aliyê din ekolojîst hem li kolanan hem jî li salonên dadgehê li dijî vê talanê têkoşîna xwe didomînin.

 

Endama Lijneya Hiqûqê ya Platforma Hawirdor û Çandê ya Egeyê (EGEÇEP) Parêzer Îpek Sarica der barê talankirina xwezaya li Tirkiye û Kurdistanê de axivî û diyar kir ku têkoşîna ekolojiyê ya ku tevî şîrket û hikûmetê dewam dike her ku diçe mezin dibe û bal kişand ser girîngiya têkoşîna di vî warî de bi taybetî ya li Kurdistanê.

 

'Em ê çavkaniyên salên li pêş me, bikar bînin'

 

Îpek bal kişand ser sûcên ekolojîk ên li hemû Tirkiyeyê diqewimin û got ku encamên ekolojîk ne tenê yên berê û yên îroyîn e û erdnîgariyeke diyar li xwe nagire. Îpek, anî ziman ku ji 1'ê Tebaxê û pê ve bikaranîna çavkaniyan ji bo salên li pêş me dest pê dike û got, “Di vê de mafên nifşên pêşerojê û ajalan di bin metirsiyê de ne. Yek ji encamên vê jî ev e; Bi nehiştina jîngeheke saxlem hem cîhê jiyanê hem jî tenduristiya mirovan dikeve xeterê. Bi vî awayî pirsgirêka koçberiya bi darê zorê heye. Di encamê de, bîr û têgihîştina mekanan winda dibe. Bi gotineke din, bi nehiştina erdekî hilberînê û cihê ku bîranîna wî ye, mirovan ji wî dûr dixin. Em behsa ekosîstemeke ku bi sedsalan pêk hatiye dikin. Ew bi awayekî bêveger tê hilweşandin."

 

'Li Cûdî ji aliyê dewletê ve komkujî tê kirin'

 

Îpek bi bîr xist ku li Cûdî di nava 3-4 salan de ji sedî 8 darên wê hatin tinekirin û destnîşan kir ku di vê dema krîza avhewayê de ji aliyê dewletê ve komkujî pêk hat. Îpek, anî ziman ku ji vê qetlîamê encamên xerabtir derketine, hinceta "ewlehiyê" nirxand û got, "Li Akbelenê sparteya ewlehiyê tune ye, lê rasterast qezenc heye. Ji bo qezenca şirketekê mirov neçarî koçberiyê dibin û bi her awayî dar û xweza tên tunekirin. Li Cûdî birîna daran tê kirin, lê ti agahî nayê dayîn bê sînor çiye û dê çiqas were birîn. Di heman demê de zext li kesên ku dixwazin vê yekê bişopînin tê kirin û der barê wan de lêpirsîn tê destpêkirin."

 

'Di têkoşîna ekolojiyê de zextên darazê hene'

 

Îpek, anî ziman ku di têkoşîna ekolojiyê de zexteke darazê ya piralî heye û ev rewş bi vî rengî anî ziman: “1'emîn Dadgeha Îdarî ya Muglayê biryar da. Mijara doza me betalkirina kiryara ku bû sedema birîna Daristana Akbelenê ye. Ev pêvajoya qutkirinê wiha ye; Di dozê de me daxwaza betalkirina destûra dirêjkirina dabeşkirina daristanan kir. Heya rojên dawî yên dozê, me li beşa gengaz nihêrî, pirsî ka kê destûr daye danûstendinê. Rêveberê herêmê destûr da. Desthilatî jî ji bo destûrê bide rêveberê herêmê hate veguheztin. Veguheztina desthilatdariyê bi giştînameyê pêk hat. Paşê jî belavokek din weşandin û li wir jî veguheztina desthilatdariyê pêk hat. Bi gotineke din, veguheztinek li pey hev a desthilatdariyê heye. Her wiha di qanûnê de tê gotin ku destûra berfirehkirina daristanan bi erêkirina Wezaretê dikare were dayîn. Jixwe erêkirina wezîran berpirsiyariyeke siyasî ye. Di heman demê de, veguhestina desthilatdariyê divê ji hêla wezaretê ve were çavdêr kirin. Di dosyaya danûstendinê de der barê vê de tu agahî tune. Tenê ya ku min behs kir heye." 

 

'Em ji bo girtina agahiyê zehmetiyan dikşînin'

 

Îpek, bal kişand ser dozên ku li dijî şîrketan vekirine û got, "Em bi polîsên cil û bergên şexsî dikevin dadgehê û bi polîsên kincê şexsî derdikevin. Ya li me hatiye kirin dişibe muameleya 12'ê Îlonê." Îpek, anî ziman ku bi hinceta “xwepêşandêr in” destûr nedane wan bikevin danişîna ku cezaya muxtara Taxa Îkizkoyê Nejla Işik hat dayîn û wiha got: “Em ne tenê li dadgehan, di heman demê de di bidestxistina agahiyê de ji bo vekirina dozê zehmetiyê dikişînin. Ji vana ya herî hêsan biryara desteserkirina lezgîn a 12'ê Adarê ye. Biryar ji aliyê MAPEK'ê ve tê dayîn, îstismarkirina lezgîn jî ji aliyê Serokkomar ve tê dayîn. Ev biryar di nav du rojan de hat rakirin. Aydin Ayaydın (Namzedê Serokomariyê yê Şaredariya Bajarê Mezin a Muğlayê ya AKPê ji bo hilbijartinên herêmî yên 2024'an) telefonî Recep Tayyîp Erdogan dike, jê dixwaze ku wî ji wezîfeyê bigire. Li dora şanoyê diçû. Min ji MAPEK'ê re jî daxwaznameyek nivîsand û daxwaz kir ku biryara berjewendiya giştî ya piştî îstismara lezgîn a 12'ê Adarê ji min re were şandin. Lê belê ji ber ku MAPEK'ê di nava 30 rojan de bersiv neda, min serî li saziya ragihandinê da."

 

'Ger hûn li Rojava şer bikin hûn marjînal in, ger hûn li herêmê şer bikin hûn terorîst in'

 

Îpek nêrîna xwe ya li ser têkoşîna ekolojîk a li Tirkiye û Kurdistanê nirxand û got, "Ger hûn dixwazin li rojava têkoşîna ekolojîk bimeşînin, herî baş hûn wekî marjînal tên ragihandin, lê ger hûn dixwazin li herêmê têkoşînê bikin, tê ragihandin tu 'terorîst' î. " Îpek got, “Di salên 90’î de bi giranî hat şewitandin û wek berê hat hiştin. Lê çalakiyên şewitandina li Beytûşşebabê êdî veguherî birîna daran. Ji ber ku hatiye dîtin ku dikare veguhere qezencê. Mînak birîna daran li herêmên Kalekolê çêdibe. Di salên 90'î de dar dihatin şewitandin, lê niha hewl didin ji birîna daran sûd werbigirin. Di rastiyê de, pirsgirêka ewlehiyê bêtir wekî hincet û vegirtinê tê bikar anîn. Bi gotineke din, weke navgîneke meşrûkirinê tê pêşkêşkirin. Tekez kir. Armanca sereke qezenc e."

 

Li Kurdistanê têkoşîna ekolojiyê tê astengkirin

 

Îpek, bi bîr xist ku ji 27'ê Hezîranê û vir ve li Çiyayê Gabarê birîna daran tê kirin û got, ji dîmenên hatine weşandin û îfadeyên gundiyan jî ev birîn ji aliyê cerdevanan ve hatiye kirin. Îpek, anî ziman ku parêzerên li Sêrtê li ser rewşê çalakî pêk anîne û di encamê de der barê wan de lêpirsîn hatiye destpêkirin û hatine astengkirin, dozgeran bi hinceta "ewlehiyê" îtîraz red kirine. Îpek got, "Ji ber vê yekê di demên dawî de em bi hin saziyên sivîl ên civakî re hewl didin pêvajoyên ku destûrê didin birîna daran bişopînin. Serlêdanên me hene û li benda bersivê ne."

 

Têkoşîna ekolojiyê pêş dikeve

 

Îpek anî ziman ku ew têkoşîna li qada ekolojiyê erênî dibîne û sedema vê jî berxwedan nîşan da. Îpek, anî ziman ku ne tenê di warê ekolojiyê de têkoşîneke hiqûqî heye û ger wisa bûya dê kêmasî bimîne û wiha got: “Yek ji têkoşîna herî nû ya niha gundê Gokçeyazî û Sariyalan e. Gundî nikarin bikevin erdên xwe. Şîrketê ketina wir qedexe kir. Şêniyên gund niha li her derê daketine kolanan û bi awayekî cidî derî bi derî diçin. Li Şirnexê jî çalakiyek, li Qulpê ya Amedê jî têkildarî projeya madenê çalakiyek hat lidarxistin. Bi rastî, ev nîşan dide ku hişmendî zêde dibe û pirsgirêk herêmî ye. Têkoşîn di vî alî de pêş dikeve û mezin dibe. Ji ber ku êdî metirsî li ser jiyanê heye, pêwîstî bi rabûnê heye. Em nikarin bijîn, em nikarin hilberînin. Bi taybetî ez dibînim ku geşedanên li herêmê gelek girîngtir in.”