"Di vê serdemê de serhildanên ku li Bakur dest pê kirin gav bi gav li metropolên Tirkiyeyê belav bûn. Her ku tundî zêde dibe û gund tên valakirin, berxwedan mezin dibe û serhildan dest pê dike. Jina kurd dikeve pêvajoyeke bîrdozî-polîtîk ku di dîroka xwe de qet nejiyaye."

 

Xanê Anuş

 

Di 1992’yan de dîwarên tirsê hatin hilweşandin. Li Bakur pêleke serhildanê ya bilind bû derket holê. Di Newroza Cizîrê ya 1992’yan de gel ji bo pîrozkirina Newrozê daket kolanan û dîmenên xwendekar û şopînera Bêrîvanê, Berîvanek din di hişan de cihê xwe girt.

 

Bîşenk Anik ya yek ji hezar jinên ji bo Newroza Şirnexê ya 1992’an pîroz bike daket kolanê b û. Di 1992’an de 47 jê li qada Newrozê bi giştî 103 kesî jiyana xwe ji dest da. Di pirtûka ‘Şirnex dişewite’de ya wan rojan vedibêje gotinên ji bo Bîşengê hatine nivîsîn wihane: “Ev cara yekem bû ku me rengên neqişandî yên sor-zer û kesk di nav tiliyên wî yên pelçiqandî de di nava cesedê wî yê perçebûyî de di romorka traktora çopê de wek bazingan bi hev ve girêdayî dît.” (Sertaç Dogan, Şirnex dişewite)

 

Ew pêvajo heman demê de pêvajoyeke ku gund hatin şewitandin û kurd hatin koçberkirinê bû. Mirov hatin binçavkirin û windakirin. Li gorî ÎHD’ê navbera 1979-2001’ê de 17 hezar mirov derbasî qeydên bi navê ‘kiryarnediyar’ bûn. Ji sedî 80’ê ev windahî li bajarên kurdan hatin jiyîn. Çalakiya Dayikên Şemiyê ya di 1995’an de dest pê kir, yek ji çalakiya herî dirêj a cîhanê ye û hîna jî tevî zextan hewldanên wan didomin. 

 

Di navbera salên 1990 û 1995'an de tê dîtin ku bi awayên cuda çalakiyên tevgera jinan a civakîbûyî pêşengên sembolîk ên serhildanan afirandine. Dema ku Zekiye Alkan, Rahşan Demîrel, Ronahî û Bêrîvan di çalakiyên li Elmanyayê de jiyana xwe ji dest dan, Newroz bi hêza kolan-çalak-gotûbêj û pêşengiya têkoşînê ya jinan êdî wateyek din digire. 

 

Di vê serdemê de serhildanên ku li Bakur dest pê kirin gav bi gav li metropolên Tirkiyeyê belav bûn. Her ku tundî zêde dibe û gund tên valakirin, berxwedan mezin dibe û serhildan dest pê dike. Jina Kurd dikeve pêvajoyeke bîrdozî-polîtîk ku di dîroka xwe de qet nejiyaye.

 

Koçkirina metropolan ji bo jinan wek pêvajoya serhildanê pêş ket. Qdexe tune hatin hesibandin û serhildan pêk hatin. Di 8’ê Adara 1998’an de yek ji bajarê ku şahidiya çalakiya herî mezin a Tirkiyeyê kir Stenbol bû. Tevgerên femînîst li Şîşliyê çalakiya 8’ê Adarê pêk anîn, jinên Kurd daketin qada Taksîmê. Bi sedan jin hatin binçavkirin û îşkence dîtin. Abdullah Ocalan jinên serhildan pêk anîn silav kir û got: “Ez berxwedana dayik û jinên me silav dikim. Ev îsyana li dijî koletiya bi hezaran salan e... Pirsgirêka herî mezin a ku divê şoreşa me bi dest bixe, çareseriya jiyana ku wê li dora jinê bê avakirin e. Heta jin azad nebe civak azad nabe.” (Abdullah Ocalan)

 

Piştî vê serdemê ku em dikarin pêvajo gav bi gav binav bikin, di salên 2000’î de, rol û biryarên civakî yên ku ji aliyê pergala baviksalarî ve hatine ferzkirin, ne tenê di têkoşîn û giraniya wê de, di her warî de hewl hat dayîn ku bên domandin. jiyanê, û ev yek li gorî şoreş û tevgerên azadîxwaz ên cîhanê veguherî rewşeke xwerû.

 

Diyalektîka pêvajoya damezrandina rêxistina jinê ya îro ya herî çalak a bi hêza xwe ya bîrdozî, siyasî û operasyonê; Ji bo jinan mîrateyek e ku erdnîgarî, çand û dema xwe berhev kiriye. Ev mîras ji bo kesên din û her weha ji bo cûrbecûr mijarên ku tevger hembêz kirine têgihîştinê hewce dike. Ji aliyê dîrokî û sosyolojîk ve, di çarçoveya nirxan de çanda kok baş têgihîştin; Îro rêbazeke têkoşînê ye. Di vê têkoşînê de dîrok xwe dubare nake. Van nirxan her carê bi afirandina çerxa xweya yekta bêyî xema dubarekirinê têne parastin. Divê neyê ji bîr kirin ku parastina van nirxan her û her rêbazeke serhildanê ya li dijî zîhniyeta serdest a mêr e.

 

Rêbazên êrîşê yên zîhniyeta serdest a baviksalarî ya bi hezaran salan e ku li gorî serdeman mezinahîya wan biguhere jî qet naguhere. Em dikarin navnîşek dirêj û neguhêrbar wekî girtîbûn, kuştin, êrîşkirina nirxan, windakirina bîrê, bêzarî û tirsandinê bijmêrin. Hîn jî jin li ber zindanan hewl didin qîrîna zarokên xwe bidin bihîstin. Zîhniyeta ku cenazeyên kesên li çiya û bajaran li berxwe didin vediguherînin amûrên şer hê jî aktîf e. Em hê di rastiyeke ku ji reng heta ziman û çandê tê înkarkirin de dijîn. Lê tevî vê berxwedan her diçe mezin dibe. Dema nêz de li Rojava û Rojhilat tecrubeyên vê hatin jiyîn.

 

Ji nû ve xwendin û ji nû ve bibîranîna demsalên çerxa jiyana li Bakur ku yek ji rehên koka Serhilda bûye parçeyek ji çanda berxwedanê ya jinê, dikare deriyên azadiyê veke. 

 

*Ev nivîs ji hejmara 29’emîn a mijara  dosya ‘Bakur’ a Kovara Jineolojiyê hatiye girtin.