"Bi pêvajoya pandemiyê re, hewcedariya zanistek civakî ya ku dê têkiliyên nav-zanistî misoger bike, hîn bêtir eşkere bûye. Ji nû ve nirxandina zanistê di asta felsefî de weke pêwîstiyeke bingehîn derketiye holê. Girîngiya afirandina pergaleke zanistî û nirxî ya ji bo wateya jiyanê derket holê. Ji ber ku ya herî zêde bi vîrusê re qewimî windakirina wateyê bû."

 

Nagîhan Akarsel

 

Analîzkirina serdem û teoriyên ku bi pandemiyê re hatin rojeva me jî xeyalên pêşerojê diyar dikin. Lê belê analîzkirina rewşa heyî têrê nake. Her çend biryardariya Zizek ya ku vîrus komunîzmek veşartî hişyar dike girîng e jî, ew ne xwediyê perspektîfek e ka dê çawa bibe. Heman tişt ji bo gelek fîlozofan, nemaze Agamben û Byung-Chul Han rast e. (Edgar Morin, "Coronavirus dibe ku nêzîkatiyek biafirîne ku hevgirtina xirab a civakê xurt dike", BBC News)

 

Rastiya ku vîrusek di "temenê herî pêşkeftî" yê homo sapiens de, ji civakên nêçîrvan bigire heya civaka çandiniyê, heya şoreşa pîşesaziyê û niha heya teknolojiya agahdariyê, ew qas bandor li jiyana mirovan kir, hîn jî pirsek û divê bê bersivandin. Mijara heyî ya pergala kapîtalîst, ku mijara wê di çarçoweya efsanewî de mirovê cihêreng, di çarçoveya olî de xweda, di çarçoweya zanistî de mijara çalak a bi cogito ya Descartes re têkildar e, bi rastî vîrusek bû an siborg bû? Franco Bifo Berardi got, "Fîlozofê ku herî baş pêşbîniya qiyametê dîdit Donna Haraway bû". (Franco Bifo Berardi, “Ji Hilweşînê wêdetir: Sê Fikrên Derbarê Encama Muhtemel de”, Açik Radyo) Donna Haraway diyar kir ku mijara nû ya dîrokê ya ku bi pêşveçûnên teknolojîk ên sedsala 20'an ve girêdayî ye, sîborg ango mexlûqet e. 

 

Têgeha mexlûq ku ji mexlûqên biçûk re tê wateya vîrus. Di pirtûka xwe ya Staying With The Trouble de, wî diyar kir ku mirov, mijara dîrokê, êdî ne faîlê peresanê ye. Niha behsa mijara modern an jî hemwelatiya dîjîtal jî tê kirin. (Ali Riza Babaoglan û Meltem Banko, Bandora Hemwelatiyên Dîjîtal a li Pêvajoya Parqa Gezî) Torkirin, şeklê civakîbûnê ye ku di serdema sanal de pêş dikeve û mijara torê wekî mijara çalak a vê pêvajoyê tê pêşkêş kirin. Perwerdehiya serhêl, bidestxistina agahî û belgeyan, ansîklopediya dijitan, lêgerîna kar, bankeya înternetê û hwd di tora sanal de ku ji hêla pergalê ve ji hêla civakî ve hatî çêkirin de, gelek çalakî hene. Hebûn di qada sanal de hebûna rastiyê ye. Li her qadê qadeke azadiya sanal derdikeve holê ku berpirsyariyên civakî di ber çavan re derbas dike. (Hasan Aydın, “Mijara Nû: Agdaş”, Egîtîm Dergisi, Hejmar: 50) Lê mijareke nû nayê guherandin, ev yek wek heqîqetê tê ferzkirin. Bi pêşveçûna teknolojiya agahdariyê re ev yek normal dibe û tevna civakî mehkûmî nezelaliyê dibe. Bi pandemiyê re ev yek weke şertê bingehîn ê jiyanê tê ferzkirin.

 

Em nikarin mijara nûjen an hemwelatîbûna dîjîtal, ne jî sîborgê wekî yekane rastiyê qebûl bikin. Ev nav û pênaskirina rewşa civakî ya ji aliyê kapîtalîzmê ve hatiye afirandin. Lê ev rewşek e ku li ser sûcdar û çawaniya veguherînê nayê nîqaş kirin. Bi pergala desthilatdariyê û têgihiştina wê ya zanistiyê ava bûye û mijara vê jî pergala serdest a mêr e. Li hemberî vê yekê divê em li ser rêbazên vejandin û xurtkirina têkiliyên civakî bisekinin. Daxuyaniya Abdullah Ocalan a di pirtûka xwe ya Sosyolojiya Azadiyê de ya “Zanistiya ku li dora jinê were pêşxistin wê bibe gava yekem a civaknasiya rast” banga vê yekê ye. Ev ê çawa bibe? Ji bo vê jî pêwîstî bi zanista civakî, ji nû ve nirxandina têkiliyên hilberînê û hilberandina alternatîfên şêwazê jiyanê girîng e. Di vê çerçoveyê de bi jineolojiyê li her aliyê jiyanê bicihkirina destlênedanên zanistî wê bibe sedema çareserkirina krîza jiyanê.

 

Bi pêvajoya pandemiyê re, hewcedariya zanistek civakî ya ku dê têkiliyên nav-zanistî misoger bike, hîn bêtir eşkere bûye. Ji nû ve nirxandina zanistê di asta felsefî de weke pêwîstiyeke bingehîn derketiye holê. Girîngiya afirandina pergaleke zanistî û nirxî ya ji bo wateya jiyanê derket holê. Ji ber ku ya herî zêde bi vîrusê re qewimî windakirina wateyê bû. Ev rastiyek e ku kapîtalîzma ku ji vê windabûna wateyê têr bûye, xwe hîn xurtir kiriye, têkiliyên xwe derbasî qada dîjîtal kiriye û bi sepanên derzîlêdanê rewşa awarte hîn normaltir kiriye. Eşkere bû ku pêkanînên ku weke dîstopyayê derketine holê, hewldanên yekem ên modernîteya kapîtalîst in. Dîsa her çendî pêdiviya sosyalîzmê yek ji mijarên herî zêde tê nîqaşkirin be û modela civaka molekul a ku li ser hilberîna tiştên bikêrhatî hatiye avakirin jî weke utopyayê tê nîqaşkirin jî, nayê fêmkirin ku tê çi wateyê. Ji ber ku dê ev yek çawa çêbibe çareseriyek nehatiye pêşxistin.

 

Bi zanista civakî ya ku meyla me ya bingehîn a jiyanê îfade dike, em dikarin helwesta xwe ya li hember hebûna xwe biguherînin. Girîng e ku mirov bi vê hişmendiyê tevbigere ku pêvajoya hilberîna zanînê pêvajoyek hilberîna wate û jiyanek bi wate ye. Jineolojiya ku xwe dispêre civakbûnê ku dînamîka bingehîn a jiyana mirovan e, xwedî taybetmendiyek e ku di vê wateyê de têkiliyên di navbera zanistan de peyda dike. Ji ber ku zanisteke jin-navendî ye ku jinê ne tenê weke zayendekê, weke cewhera civaknasiyê (Abdullah Ocalan, Sosyolojiya Azadiyê), cewher û bermayiya civakê (Notên Hevpeyvîna Abdullah Ocalan) û kurtejiyana sîstema (Abdullah Ocalan Parastina Gel). Zanyariyên xwe yên bingehîn ji rêzgirtina ji jiyan û civakê digire û bi koka xwe ya civakî tê xwar. Li gorî pîvanên etîk û estetîk ên azadîxwaz avahîyên zanînê diafirîne. Bîranîneke xurt ku ji koka xwe tê xwar, paradîgmayeke ekolojîk û azadîxwaz, têkiliyên hilberînê yên li ser esasê hewcedarî û bikêrhatîbûnê, têgihîştina yekgirtî û berfireh a zanista civakî avantajên sereke yên jineolojiyê ne di pêkanîna vê potansiyelê de.

 

Byung-Chul Han di pirtûka xwe ya Civata Westiyayî de destnîşan dike ku guherînek paradîgmayê ya nedîtî heye û ciyawaziyên di navbera serdemên borî û sedsala 21'ê de tekez dike. Tekez dike ku sedsala borî bi temamî di bin bandora ferhenga şerê sar de bû û tekezî li ser girêdana wê bi globalbûnê re dike. Ji ber ku guheztina paradîgmaya nehişmendî ya ku Byung-Chul Han got di hemî warên jiyanê de, nemaze mijara serdemê, nexweşiyên wê, rêbazên perwerdehiyê û lêgerînên aborî tê dîtin. Li şûna nexweşxane, girtîgeh, baregeh û kargehan laboratûarên genê, asîmanên ku ji ofîs, navendên danûstendinê, navendên fitness, bank û balafirgehan pêk tên, hatine bicihkirin. Êdî ne civakeke dîsîplînê ye, civakeke performansê ye. Dema ku li şûna dîwaran perde hatin girtin, dîn û kujer ketin şûna kesên depresyon û têkçûyî. Motîvasyon, însiyatîf û proje şûna qedexe, ferman û qanûnan girt. (Pirtûka Parlamentoyê: Di Têkoşîna li dijî COVID-19 de Bersivdarbûna Zayenda Civakî) Lê tiştê ku mirov wê biguhezîne zêde nehatiye nîqaş kirin

 

Li ser vê mijarê Abdullah Ocalan di destpêka sedsalê de di îlona 2000’î de di hevdîtina parêzeran de got ku ramanwerekî Amerîkî gotiye, “Mirovahî ber bi felaketê ve diçe. Ma ev hemî ji ber tesnîfkirina polê pêk hat? Wî bal kişand ser girîngiya guhertina paradîgmayê ji bo rizgarkirina gerstêrka me bi bal kişand ser pirsê. Ocalan, anî ziman ku ev pirsgirêk bi avabûna demokratîk dikarin bên derbaskirin û mijara siyasî têkoşîna azadiyê ya bi pêşengiya jinê ye, di salên piştre de bi Manîfestoya Şaristaniya Demokratîk a ji 5 cildan pêk tê, bingeha teorîk a analîza serdemê û guhertina paradîgmayê ava kir. Paradîgmaya modernîteya demokratîk a li ser bingeha ekolojîk a demokratîk û azadiya jinê ya ji aliyê Abdullah Ocalan ve hatiye pêşkêşkirin û sîstematîkkirina têkoşîna azadiyê ya nîvsedsalê ya li Rojava jî stratejiya çareseriya van nakokiyan pêk tîne. Pêşniyarên çareseriyê yên ji bo qada tenduristiyê jî bi vê nêzîkatiya giştî ya tevayî têne xwarin. Pergala zanîn û nirxê ku pîroziya jiyanê diparêze, pergala tenduristiyê ya civakî ku bi derfetên xwe tenduristiyê diparêze, diyalektîka ku kevneşopiya dermankirinê nû dike û dermanê pêşîlêgirtinê mijarên jineolojiyê ne ku li ser vê avakirina semantîk û avahîsaziyê hatine damezrandin û pêdivî ye ku ji hev cuda were çareser kirin.

 

Di encamê de;

 

Her çend jineolojî zanistek nû ye jî koka wê li ser xwebaweriya mezinbûnê ye. Girîng e ku lêkolîna çavkaniyê bi hişmendiya ku agahdariya jinê di derbarê jiyan û civakê de ye, were xurt kirin. Di serdema me de, ku dîroka zanistî û dîroka siyasî herî nêzikî hev in û li cihê ku hukûmet jiyana me ji hêla rewşenbîrî û giyanî ve bi pratîkên cûrbecûr yên biyo-polîtîk, nemaze pandemî, tehdîd dike, ew hewcedariya herî bingehîn e ku alternatîfek bi entegreyî hilberîne û nêzîkatiya berfireh. Agahiyên ku nayên hîskirin ti wateya wan nîne. Destê xwe nade jiyanê û çareseriya pirsgirêkên civakî nade. Berevajî vê hêzê diparêze û wêranker dibe. Pergala heyî ya serdest a mêr herî zêde li ser vê hilweşandinê xwe mezin dike. Ji ber vê sedemê zanîn û hebûn bi jineolojiyê re xwedî heman wateyê ye. Zanîn jî bûyîn e. Wekî ku Abdullah Ocalan di pirtûka xwe ya Şaristaniya Kapîtalîst de jî gotiye; “Pirsgirêk ne zêde zanînê ye, li gorî zanînê jiyan e. Di nava zanist, felsefe, huner-holîzmê de di hemû aliyên xwe de weke rewa zêhniyeta civakê parastin, cewhera hebûna civakî ye. Ev rastiya ku serdema me hilweşandiye ev e.” Ev hilweşîn bi krîza pandemî re careke din derket holê. Avakirinên binesaziyê yên ku bi girîngiya zanînê, wate û wateyê ve girêdayî zanist û nirxê hildiberînin û ruh li têgeh, teorî û saziyan zêde dikin, çareseriya hemû qeyranan e, krîza jiyanê jî di nav de.

 

*Ev nivîs ji hejmara taybet a pandemiyê ya kovara Jîneolojiyê bi kurtasî hatiye girtin.